Yunanistan sinemasında küçük asya sorunsalı

Abstract

Küçük Asya olarak da adlandırılan Anadolu toprakları birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu verimli havzada yer alanlardan biri olan Yunan kolonileri, birbirinden kopuk biçimde deniz kıyılarında yoğunlaşarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Kolonileri bir araya getirmek ilk olarak Büyük İskender'in Asya seferinde, son olarak da Osmanlı İmparatorluğu'nun hükümdarlık yılları döneminde gerçekleşmiştir. Farklı etnik grupların bir araya gelmesiyle etkileşim de kaçınılmaz olmuş ve kültür karşılaşmasından doğan kolektif bir birliktelik sergilenmiştir. Avrupa'daki Aydınlanma akımı, ulusal hareketlerin doğmasında bir kıvılcım niteliği taşır. Aydınlanma sürecinde Batı; sanat, ideoloji ve felsefesini Antik Yunan düşüncesi temeline dayandırmış ve böylece, geçmişte ‘dinsiz' anlamına gelen ‘Helen' tanımının içeriğini boşaltıp, Yunan ulusal kimliğinin bir temsilcisi olarak yer değiştiren ‘Helen' kavramını yüceltmiştir. 1821 yılında bağımsızlık için ayaklanan ve 1829 yılında Rusya ile Osmanlı arasında imzalanan Edirne Antlaşması'yla bağımsızlığı resmen tanınan Yunanistan, iki kıtaya ve beş denize yayılma amacını içeren "Megali İdea" (Büyük Ülkü) ideolojisini hızla yaygınlaştırmış ve içselleştirmiştir. Osmanlı hükümdarlığı çatısındaki halkların uluslaşma süreci, hem Türk ulusunun kendi kimliğine dair bilinçlenmesinin fitilini ateşlemiş, hem de bu uluslarla Türk ulusunun çatışmasını kaçınılmaz olarak beraberinde getirmiştir. Küçük Asya'daki varlıklarını ulusal bağdaşlık ilkesine dayandırıp İyonlardan, Büyük İskender'e kadar yeni bir tarihsel geçmiş arayan Yunanlılar, Anadolu üzerinde iddia ettiği hakkı, I. Dünya Savaşı sonrasında İzmir'e ordu çıkararak perçinlemiştir. Yunanistan'da ve Küçük Asya'da Megali İdea fikrine inanmayan ve bunun büyük bir felakete yol açacağını savunan halk, karşıt gruptakilerle anlaşamayıp ikiye ayrılsa da (Ulusal Bölünme) dönemin siyaset sahnesine bir eklenip bir kaybolan Eleftherios Venizelos'un yol göstericiliğinde, Türklerin işgale karşı başlattığı Milli Mücadele'ye savaş açılmış, Yunan ordusu Anadolu'nun iç bölgelerine kadar ilerlerken hiç beklemediği büyük bir geri püskürtmeyle kıyılara sürülmüştür. 1919-1922 yılları arasındaki süreçte Türklerin Kurtuluş destanı yazılırken, Yunanlıların uğradığı büyük yenilgiye, 1924 senesinde taraf devletlerce imzalanan (Türkiye-Yunanistan) nüfus mübadelesi de eklenince Anadolu'daki Rum nüfusun yok olmasına neden olan ‘Küçük Asya Felaketi'nin Yunanistan cephesindeki olumsuz boyutları daha da büyümüştür. Türklerin askeri başarısından sonra taraf değiştiren Dünya Savaşı zaferinin müttefikleri, Yunanistan'ı bir köşeye atmışlar ve yeni kurulan Türk Devletinin mimarlarıyla iletişime geçmeye başlamışlardır. Çift taraflı mübadele, iki ülkenin, ama özellikle Anadolu'da yaşayan Rum halkın üzerinde büyük yaralar açmıştır. Küçük Asya Felaketi'nin Yunan sinemacılarının gözünden sinemaya yansıma biçimi iki ülkenin süreç içerisindeki dış ilişkiler bağlamındaki olumlu ve olumsuz politikaları ile de doğrudan bağlantılı halde gelişmiştir. Bir yenilgi ve hatırlanmak istenmeyen büyük bir kayıp olarak algılanan felaket, sinemaya az yansımış, genel olarak milliyetçi ideolojilerle bezeli belgesellere konu olmuştur. Sonuç olarak Yunan tarihine ve dinamiklerine bir dönem büyük bir etki yapan Küçük Asya Felaketi ve mübadele, savaşın peşinden gelen ilk yıllarda edebiyat uyarlamalarını, tarihsel verileri ve yenilginin haklılık payını konu edinirken; iki ülke arasında çıkan polemikler ve Kıbrıs meselesi nedeniyle alevlenen milliyetçi duygular çerçevesinde yapılan Küçük Asya'ya ilişkin bu filmler, Türkleri oryantalist bir bakışla yorumlamış, abartılı duygusal ifadelerle bir tür olumsuzlama eğiliminde olmuştur. Yakın dönemde çekilen filmlerde ise konuya yaklaşım tarafsız olup, tarihsel metaforlar ve bireysel hesaplaşmalar doğrultusunda ele alınmıştır. En nihayetinde Küçük Asya, Yunanlılar için, "Yunanlıların şekillendirdiği ve atalarının yattığı unutulmayan topraklar" olarak tarihlerinde daima yer etmiştir ve bununla beraber, milliyetçi bakış açısından geçekleştirilen yapımlar da sürecek gibi görünmektedir. Also named as Asia Minor, Anatolian land has hosted several civilizations. One of being located in this fertile basin, Hellenic colonies carried on their existence being consolidated on the shores seperately. Gathering colonies together took place firstly at Great Alexander's Asian military expedition and lastly at Otoman Empire's governing years. Interaction has become unevitable by different ethnic groups' gathering and a collective union originated from cultural interaction showed off. Europe's Enlightment Trend has a sparkling specialty giving birth of national movements. During Enlightment period Western ideology supported its artistic, ideologic and phylosophic bases onto Archaic Hellenic Ideology. Thus evacuated the content of description of ‘Hellen' meaning ‘Atheist', had glorified consept of ‘Hellen' that exchanged as representative of Greek national identitiy. Greece, which rebelled for freedom in 1821 and its freedom officially certified by Edirne Treaty signed between Russians and Ottomans in 1829, quickly spreaded and internalized her ‘Megali Idea'(The Great Ideal) ideology aiming to invade two continents and five seas. Nationalization period of public bodies under control of Ottoman Empire both ignited fuse of Turkish nation's consiousness for their own identitiy and caused unevitable coexistence of struggle with other nations. Greeks looking for a new historical past beginning from Ions expanding to the Great Alexander and depending their existence on Asia Mınor onto their national unity, emphasized their claim on Anatolia by invading Izmir right after World War I. Public in Greece in Asia Minor which doesn't believe the idea of Megali Idea and claiming this would give rise to a great cathastrophe and though splitted into two parts (National Division) by pioneering of Eleftherios Venizelos who was sometimes added sometimes get lost on political scene a military campain was opened against Turks who initiated National Battle against invasion. While moving along Central Anatolian Region the Greek Army has not been able to confront a great rebuff and been driven to seaboard. During the period between 1919 and 1922 Turkish Salvation Legend being written, when 1924's population exchange which is approved by Turkey and Greece added to big defeat of Greeks, ‘Asia Minor Catastrophe's' negative aspects on Greek side has enlarged. World War's victory allies who changed sides after Turkish military success took no notice of Greece and began to contact with newborn Turkish Government's creators. Double-sided interchange opened great wounds both nations, but especially Anatolian's Greek population. Reflection of Asia Minor Catastrophe from the aspect of Greek cinematographers developed in direct accordance with both countries' positive and negative policies in foreign relations consept. The catastrophe which is accepted as a defeat and loosing unwilling to remember low represented in cinema and was choosed as a subject for documentaries which are full of conservative nationalist ideologies. Finally, Asia Minor Catastrophe and population interchange which made a dramatic effect on Greek history and dynamics choosed its subjects from literature adaptations historical data, justificability in the first years just after war ended. These films concerning Asia Minor and made in the concept of nationalist emotions which grew violent because of Cyprus conflict commented on Turks with an orientalist view and had negative effect by bombastic emotional expressions. In the current era films understanding of the subject is objective and handled in aspect of historical methapores and subjective counteractions. Lastly, Asia Minor has took place in history of Greeks as "Greek oriented and unforgettable land of their ancestors" and productions realized from the aspect of conservative nationalism seems to surrender.