Şehirsel yerleşimlerde erişilebilirlik ölçütünün modellenmesi ve kullanımı: ulaşım türü seçimi üzerindeki etkisinin incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada, erişilebilirlik ölçütünün şehirsel yerleşimlerde modellenmesi ve kullanımı incelenmiş, tür seçiminin kestiriminde erişilebilirlik ölçütünden yararlanma olanakları araştırılmıştır. Erişilebilirliğin aktivite esaslı potansiyel ve fayda esaslı olmak üzere iki farklı yapısal türü incelenmiştir. Öncelikle bu ölçüt türlerinin toplulaştırılmış tür seçimi istatistikleri ile olan ilişkileri incelenmiştir. Tür seçimi analizi için toplu ulaşım ve özel taşıt türleri dikkate alınmıştır. Fayda esaslı erişilebilirlik kullanılarak tür seçiminin, doğrusal ve yapay zeka yöntemleri ile tahmin edilmesi olanağı da araştırılmıştır. Son olarak fayda esaslı ölçütün bireysel tür seçiminin modellenmesindeki başarımı incelenmiştir. Aktivite esaslı potansiyel ölçütün tüm arazi kullanış tipleri, ulaşım türlerinin büyütülmüş yolculuk sayıları ile pozitif etkin korelasyonlar vermiştir. Dolayısıyla bu ölçütün tür seçimini tahmin etmekten ziyade, hareketliliği modellemede daha başarılı olacağı sonucuna varılmıştır. Fayda esaslı erişilebilirlik kullanılarak yapılan analizler, özellikle konutsal, üretimsel ve sosyo-kültürel arazi kullanışları için, erişilebilirliğin toplulaştırılmış tür seçimi üzerinde etkili olduğunu göstermiştir. Yapay sinir ağları uygulaması, özellikle özel taşıt tür seçimlerinin, fayda esaslı ölçüt kullanılarak modellenebileceği sonucuna götürmüştür. İkili lojit modellerde, fayda esaslı erişilebilirliğin bölge içi aktiviteleri içeren ve oransal arazi kullanışına sahip türevi kullanılarak, iş ve okul amaçlı olmayan yolculuklarda en yüksek başarım elde edilmiştir. Sadece erişilebilirlik verilerinin kullanıldığı modellerde elde edilen başarım, özellikle sınırlı veri koşullarında bireysel tür seçiminin erişilebilirlik verilerinden yararlanılarak modellenebileceği sonucunu doğurmuştur. Sonuç olarak tez çalışması, tür seçiminin modellenmesinde fayda esaslı erişilebilirliğin, tezde tanımlanan belirli yolculuk amacı ve arazi kullanış türleri için, etkin bir ulaşım sistemi performans ölçütü olduğunu ortaya koymuştur. In this study, accessibility measure in urban settlements and its modeling for the prediction of mode choice is investigated. Activity based potential and utility based types of accessibility measures are considered. Beside the correlation analysis, the measures are also examined for the prediction of the aggregated mode choice by using linear and artificial intelligent approaches. The utility based accessibility is used in discrete choice analysis. The prediction capability of the constructed models including different trip purpose classifications and accessibility versions are also compared. The all land use types of activity based potential measure is found to give positive correlations with all modes for extended trip numbers. It is concluded that this measure can introduce better performance for the investigation of mobility. Utility based accessibility measures are determined as an efficient tool for exhibiting a clear difference between aggregated statistics of public transport and automobile modes. Besides, artificial neural network models are found to give considerable prediction capability with reasonable generalization especially for automobile choice. Logit models show that the utility based accessibility having inner zone activities and rational land use has the highest prediction capability for the trips excluding work and school purposes. The logit models including only accessibility measures indicate that discrete choice can be modeled especially for the limited discrete data conditions. As a result, the thesis proves that utility based accessibility is an efficient tool for the prediction of mode choice for the certain types of trip purposes and land use described in the study.