Fiziksel ve kişisel özelliklerin bilişsel haritalar üzerindeki etkileri: Sanal mekanlarda deneysel bir çalışma

Abstract

Yaşadığımız fiziksel dünyanın insanların algısı ile olan ilişkileri ve bunların kişisel etmenlerle olan ilişkileri bu çalışmanın temel konusudur. Fiziksel dünyanın nesnel gerçekliği ile aynı dünyanın insan zihnindeki temsili (mekansal imaj) arasındaki fark pek çok çalışmanın konusu olmuştur. Zihinsel temsilde kullanılan kodlar, fiziksel gerçekliği ifade eden haritalara benzemez, fakat bu kodları oluşturan yine fiziksel mekandan algılanan özelliklerdir, bu haritalara bilişsel/zihinsel haritalar adı verilmektedir. Kentsel mekanda bulunan ve Lynch'in (1960) ortaya atılmış olduğu en belirgin fiziksel etmenlerden nirengi/odak noktaları, bölgeler ve yolların mekansal imaj oluşumuna etkisi bu çalışmada kontrollü olarak sorgulanmıştır. Kontrollü testler sanal mekanın sağladığı imkanlarla gerçekleştirilmiştir. Fiziksel etmenlerin yanında mekansal imajın oluşumundaki diğer etmenler de kişisel özelliklerdir. Cinsiyet, yaş, tasarım eğitimi alıp almama ve mekana aşinalığın mekansal imaj oluşumuna katkısı da bu çalışma kapsamında test edilmiştir. Çalışmaya katılan 145 kişi oluşturulan 8 sanal mekanın sadece birinde test edilmiş ve katılımcılar oluşturulan bu mekanlara eşit sayıda dağıtılmaya çalışılmıştır. Sanal mekanların planları aynı olup, mekanda üç etmenin (nirengi noktaları, bölge ve yol) belirginlik düzeyleri değişmektedir (az belirgin, çok belirgin). Verilerin istatistiksel yöntemlerle analiz edilmesiyle, nirengi/odak noktalarının ve yolların bilişsel harita oluşumunu olumlu yönde etkilediği bulunmuştur. Ayrıca kişisel etmenlerden cinsiyet, tasarım eğitimi alıp almama ve sanal mekan deneyiminin katılımcılar üzerinde etkili olduğu gözlemlenmiştir. Son olarak, bu çalışma gelecek çalışmalara yön verecek önerileri ve çalışmadan elde edilecek sonuçların planlama ve kentsel tasarımdaki uygulamalardaki etkilerini tartışmaktadır. This study aims to contriubute to the understanding of the relations between physical environment and people's cognition and spatial knowledge in general, and provide emprical evidence on how phsical environmental and personal differences effect people's spatial knowledge ”“and cognitive maps-, in particular. Kevin Lynch argued five physical characteristics of a physical environment; landmarks, districts, paths, nodes, and edges, effect people's cognitive maps. Although a number of studies have investigated the effect of each physical factor on people's spatial knowledge, no study has tested combined effect of these physical environmental factors with personal factors. The characteristics of psysical environment were controlled by using virtual environments. The level of presence (very clear ”“ very unclear) of three physical characteristics (landmarks, districts, paths) were manipulated. Each of these factors had two levels, thus a total of eight virtual environments were created. 145 people participated in the study. Their cognitive maps were examined in one of these virtual environments. The tests (sketching, direction estimation, and distance estimation) were used to understand people's cognitive maps. Then, success and failures for the group were compared between environments. Personal factors; such as age, gender, education, exprience of virtual environments, and sense of direction were also taken into account. The statistical analyses showed a significant positive effect of landmark on cognitive maps. The other physical factor that effect spatial cognition was paths. In addition, findings also demonstarted that personal factors (gender, education level, age and familarity to virtual environments) effect spatial cognition. Suggestions was made for future research and discussed for urban design practice.