Koruma politikaları bağlamında tarihi dokuların yaşayan kente entegrasyonu

Abstract

Kentlere ait kültürel kimliğin oluşumunda önemli öğeler olan tarihsel dokular, yaşanan teknolojik, sosyal, kültürel değişimlerden etkilenen, canlı organizmalardır. Yaşanması zorunlu bu değişim sürecinde tarihsel dokuların kendilerine özgü özelliklerini yitirmeden değişebilmeleri, kentlerin kimliğinin korunması açısından önem arz etmektedir. Tarihsel dokuların bütün olarak ele alınmaları için öncelikle ülke ölçeğinde genel bir koruma anlayışının olması, sonrasında üst ölçekte oluşturulmuş bu genel anlayışın, kent ve kente ait tarihsel doku ölçeğine indirgenerek birtakım kararlar alınması ve uygulanması gerekmektedir. Ülkemizde sit kavramının ortaya çıkması ile gündeme gelen bütüncül koruma anlayışı çerçevesinde yapılan uygulamalar, genel bir koruma politikasının mevcut olmaması nedeniyle genellikle parçalı çözümler üretmekte ve tarihsel dokuların bütün olarak ele alınmamasına neden olmaktadır. Çalışmada; İzmir Kemeraltı Kentsel Sit ve 3. Derece Arkeolojik Sit Alanı'nda yer alan tarihsel doku (121, 178, 180 numaralı yapı adaları), İzmir'in önemli tarihi merkezi olan Kemeraltı çarşısına yakınlığı ve günümüzdeki mevcut hali açısından atıl bir duruma dönüşmüş olması, kültürel zenginliklerinin tehlikede olması nedeniyle örnek inceleme alanı olarak seçilmiştir. Bunun yanında, konut (121 ada) ve ticari (178, 180 ada) işlevli bölgeler birbiri ile kıyaslanarak, aynı dönemde alanlarda korumaya yönelik alınan kararlar ve gerçekleştirilen müdahalelere işlevin ne derece etkili olduğu saptanmaya çalışılmıştır. Günümüzde ticari işlevle kullanılan 178 ve 180 adalar, özgün durumda bir dönemin elit kesiminin kullandığı konut bölgesidir. Kentte süreç içerisinde yaşanan dönüşüm çerçevesinde alan çeşitli işlevlerle kullanılmıştır. Cumhuriyet Dönemi ile birlikte politik açıdan simgesel bir değere sahip olan alan, bu dönemde İttihat ve Terakki Partisi'nin merkezi konumdadır. Alanda bulunan yapılar kentin geçmişinde önemli yeri olan; Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Sineması vb. işlevlerle kullanılmışlardır. Yakın dönemde çoğunlukla doktor muayenehanesi ve hukuk bürosu olarak kullanılan tarihi yapılar, plansız gelişmeler, rant kaygısı, koruma bilinci eksikliği vb. nedenlerde günümüzde oldukça harap durumdadır. Çalışmada ikinci olarak seçilen bölge ise (121 numaralı yapı adası), günümüzde de özgün işlevi ile kullanılan konut bölgesidir. Birinci bölgeye oranla daha geri planda kalmış olan bölge, nitelikli sivil mimarlık örneklerini barındırmaktadır. Ancak süreç içerisinde yaşanan gelişmeler nedeniyle günümüzde alan adeta bir göç bölgesi haline gelmiştir. Doku içerisinde yer alan 842 Sokak (İnönü Sokağı), hem fiziksel özellikleri, hem de kültürel değeri açısından kent içinde büyük ölçüde özgünlüğünü korumuş, ender tarihsel sokaklardan biri olmasına karşın, günümüzde gereken önem verilmediği için atıl duruma gelmiştir. Yapılan çalışmada; çeşitli ülkelere ve ülkemize ait koruma mevzuatı karşılaştırmalı olarak incelenmiş, elde edilen veriler ve örnek alanda yapılan analizler doğrultusunda, tarihsel dokunun ülkemizde yer alan koruma yöntemleri ve politikalarından ne şekilde etkilendiği saptanmaya çalışılmıştır. Günümüzde birçok kent merkezinin Kemeraltı'nda olduğu gibi çöküntü bölgesi haline geldiği bilinmektedir. Bu çerçevede çalışmanın, tarihsel dokuların bütüncül korunması için uygulanabilecek yöntemlerin ve göz önünde bulundurulması gereken unsurların ortaya çıkarılmasında yönlendirici olacağı düşünülmektedir. Historic fabrics, important elements in the formation of cultural identity belonging to cities, are living organisms affecting by the encountered technological, social and cultural changes. Changes of historic fabrics without losing their unique features in this period of change lived compulsorily have importance for the conservation of identity of cities. In order to be discussed the historic fabrics as a whole, first of all there should be general conservation understanding on country basis after that a set of decisions should be taken and performed by degrading this general understanding formed in upper scale to city and historic fabric belonging to the city. Applications, performed in the framework of integrated conservation understanding generated with protected concept in our country, generally produce partial solutions and cause the historic fabrics not to be discussed as a whole due to absent of general protection policy. In this study, historic fabric in İzmir Kemeraltı Urban Protected Area and Third Degree Archaeological Protected Area (121, 178, 180 plots) was selected as sample investigation area due to being close to Kemeraltı bazaar which is an important historic center of İzmir, being turned into an inactive state in respect of present situation in our present day and being in danger of its cultural wealth. It was tried to determine that which degree function is effective in decisions taken for conservation in areas and interventions performed in the same time by comparing the residence (121 plot) and commercial (178, 180 plots) functional districts each other. 178 and 180 plots used for commercial function in present day are residential districts used by elite class of one period in unique state. District was used with various functions in the transformation framework lived in the city in that period. With Republic period, district having a symbolic value politically was the center of Union and Progress Party in this period. Buildings in district were used in functions such as National Library, National Library Cinema having an important place in the past of the city. Historical structures used as physician's office and law office in recent period are in highly demolished state in present day because of unplanned developments, income concerns, deficiency of conservation conscious. The second selected district (121 plot) is the residential district used with its unique function in present day. District remained in background in proportion to the first district contains the qualified civil architecture samples. But district nearly became a migration region in present day because of the developments lived within period. Although Street 842 (İnönü Street) in the fabric has protected its originality to a large extent in terms of both physical features and cultural value and it is one of the limited historical street samples, it has turned into an inactive state since the required importance is not given in present day. In the study carried out; conservation legislations belonging to various countries and our country were examined comparatively and it was tried to determine that how the historic fabric affects by conservation methods and policies in our country in accordance with the data obtained and analyses made in the sample district. It was known that many city centers became collapse region as in the case of Kemeraltı. In this framework, it was considered that this study would be directive in order to reveal the methods that can be applied for integrated conservation of historic fabrics and elements that should be taken into consideration.