Türkiye'nin su politikası ve barajlar: Haznelerin tasarımında risk esaslı yöntemlerin kullanımı

Abstract

Günümüzde nüfusun, sanayileşmenin ve şehirleşmenin hızla artması sonucu her geçen gün kullanılabilir su ihtiyacı artmakta, kirlilik, küresel ısınma gibi faktörlerin de eklenmesi ile mevcut su kaynakları su ihtiyacını karşılayamayacak hale gelmektedir. Bu durum, ülkelerin su sorununu önlemeye yönelik su kaynaklarının yönetimi ile ilgili politikalar ve projeler üretmelerini kaçınılmaz hale getirmektedir. Bu çerçevede, inşa edilmiş ve edilmekte olan pek çok barajın yanı sıra, başta Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) bölgesi olmak üzere ülkemizdeki baraj, hidroelektrik santrali ve sulama projelerinin bir an önce gerçekleştirilmesine ilişkin çalışmalar da sürdürülmektedir. Akarsuların akım rejimleri çoğu zaman akarsudan karşılanan su ihtiyaçlarına uygun bir düzende değildir. Mevcut su kaynakları ile su talepleri arasındaki yapısal farklılıklar baraj haznelerini gerekli kılmaktadır. Biriktirme hazneleri, bir akarsudan enerji üretimi, sulama, sanayi, akarsu ulaşımı gibi ihtiyaçları karşılamak üzere tasarlanırlar. Gerekli hazne hacmi; gelen akımların büyüklüğüne ve değişkenliğine, ihtiyacın büyüklüğüne ve bu ihtiyacın karşılanmasındaki güvenilirlik derecesine bağlıdır. Bu çalışmada, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) tarafından planlanan Yeşilkavak barajı projesi nedeniyle Kısıkdere (Değirmendere) alt havzası uygulama alanı olarak seçilmiş ve tek biriktirme haznesi için kapasite-verim-risk ilişkisi araştırılmıştır. Gediz havzası Kısıkdere (Değirmendere) üzerinde bulunan DSİ-Değirmendere-Doğanlar akım gözlem istasyonu (AGİ)'nda gözlenmiş aylık ve yıllık ortalama akım verileri kullanılarak; çeşitli kritik dönem yöntemleri, aylık su bütçesi yöntemi ve kısıntılı sulamalı işletme çalışması ile hazne kapasiteleri hesaplanmış ve elde edilen sonuçlar Yeşilkavak barajının planlanan hazne hacmiyle karşılaştırılmış ve irdelenmiştir. Çalışmada ayrıca Moran ve Gould olasılık matrisi yöntemleri ile Yeşilkavak barajının planlanan hazne kapasitesinin kuruma olasılığı hesaplanmış ve irdelenmiştir. Nowadays, available water requirement increases as a result of heavy population growth, industrialization and urbanization each passing day, inclusion of factors such as pollution, global warming, available water resources become don?t meet the demand. This case makes, producing water resources management policies and projects for prevention of water problem of countries, inevitable. In this context, in addition to many dams were built and are in built, also works to realize dam, hydroelectric plant and irrigation projects in our country especially The Southeastern Anatolia Project (GAP) region right away, are continued. Usually, flow regimes of rivers are not available for the demands. Structural differences between available water resources and demands make reservoirs necessary. Reservoirs are designed to meet energy production, irrigation, industry, river transportation, etc. on a river. The storage reguired depends on the magnitude and the variability of the river flows, the size of the demand, and the degree of reliability of this demand being met. In this study, the reason why the Kısıkdere (Değirmendere) sub-basin has been selected is that there is Yeşilkavak dam project planned by General Directorate of State Hydraulic Works (DSİ) and reservoir capacity-yield-reliability relationships are investigated for a single reservoir. By using monthly and annual mean flow data of DSİ-Değirmendere-Doğanlar streamgauging station on Kısıkdere (Değirmendere) in Gediz basin, the required reservoir capacity is estimated by using various critical period methods, behaviour analysis method, and deficit irrigation, and obtained results are compared with the planned reservoir capacity of Yeşilkavak dam. Additionally the probability of failure of planned reservoir capacity of Yeşilkavak dam is estimated by using Moran?s and Gould?s probability matrix methods.