Uşak kentinin Cumhuriyet Dönemi mimarlık mirasının incelenmesi ve mimarlık mirasına yönelik dönüşümlerin koruma bağlamında irdelenmesi

Abstract

Cumhuriyet Dönemi, uzun yıllar devam eden savaşların ardından bir kimlik arayışı içinde olan Türk Milleti'nin, ortak idealleri doğrultusunda yeni bir toplum oluşturma çabasıyla başlar. Bu nedenle, cumhuriyet rejiminin temel ilkesi olan modernleşme projesinin gerçekleştirilebilmesi için Ankara'nın modern bir şehir olarak imarı öncelikli hedef olurken, Anadolu kentleri de ön planda tutulmuştur. II. Dünya Savaşı'ndan sonra ise yaşanan gelişmelerin de etkisi ile kentsel planlamada ekonomik kaygıların ön planda tutulduğu bir anlayış ortaya çıkmış ve o döneme kadar kamu yararı gözeten mekan üretimi giderek yok olmuştur. Ayrıca, Cumhuriyet Dönemi'nde yaşanan kırılmalar ve sürekli yön değiştiren; politik, ekonomik, ideolojik şartlara bağlı olarak, kent dokularının da tahrip edilme süreci başlamıştır. Kentlerde yaşanan bu tahribatın en büyük parçasını ise genellikle yaşadığımız dönemin bir parçası olan Cumhuriyet Dönemi mimarlık mirası oluşturmaktadır. 1923-1953 yılları arasındaki süreçte başta halkevi olmak üzere, Cumhuriyet'in simge yapılarına önem verilen kentte, küçük çapta imar faaliyetleri de yürütülmüştür. Birçok Anadolu kentinde Cumhuriyet'in ilanından sonra başlayan kentsel gelişmeler, 1953 yılına kadar Kütahya'ya bağlı bir kaza merkezi olan Uşak'ta ise 1950'lerin ikinci yarısından sonra hız kazanmıştır. Bu tez çalışması kapsamında incelenen çok sayıda idari yapı, eğitim yapısı, sağlık yapısı ve kültürel yapı, Uşak'ın il statüsüne ulaştığı tarihten sonra inşa edilmeye başlanmıştır. Değişen idari yapının ve sanayileşmenin de etkisi ile 1950'li yıllardan sonra sürekli bir dönüşüm içinde olan Uşak'ta, öncelikle tarihi doku üzerinde büyük yıkımlar yaşanmış, daha sonra ise Cumhuriyet Dönemi mimarlık mirası, hızla tüketilen bir yapı grubu haline gelmiştir. Cumhuriyet Dönemi'nde yaşanan değişim sürecinin ve kent dokusundaki kayıpların çok net bir şekilde gözlemlenebildiği İstasyon Caddesi, gerek bölge içindeki konumu gerekse geçmişte taşıdığı tarihi potansiyeli nedeniyle, odak noktası olarak ele alınmıştır. Cumhuriyet Dönemi'nde yaşanan dönüşümlere paralel olarak, kentteki sürekliliği sağlayan ve kent belleğinde önemli bir yeri olan birçok yapıda, kentsel ve yapısal ölçekteki sorunlar dikkat çekmektedir. Kimlik kayıplarına neden olan mevcut sorunlar karşısında yapılan analiz ve envanter çalışmalarıyla, Cumhuriyet Dönemi mimarlık mirasının korunarak; etkin şekilde kullanımına yönelik öneriler geliştirilmektedir. Republic Period starts with the effort of building a new society in line with the common ideals of Turkish nation being in search of an identity following long-years of wars. For this reason, while reconstruction of Ankara as a modern city was the priority target to realize the modernization project the basic principle of republic regime, Anatolian cities were prioritized, too. A perception that economic concerns were emphasized was seen in urban planning with the effects experienced following Second World War and space production regarding public interest till that period disappeared. Moreover, the process of destruction of urban fabrics depending on political, economic and ideological conditions shifting continuously and breakages experienced during Republic Period began. The biggest part of this destruction in cities was the architecture heritage of Republic period being a part of today. Minor development activities were conducted in the city considering symbolic buildings of Republic mainly Turkish institution for public education and spreading Kemalism during the period between 1923 and 1953. Urban developments starting following the proclamation of the Republic in many Anatolian cities accelerated in Uşak being a town affiliated to Kütahya until 1953 after the second-half of 1950?. A number of administrative buildings, education buildings, health care buildings and cultural buildings analyzed within the scope of this thesis were built after Uşak became a city. Great destructions were experienced for historic fabric in Uşak transforming continuously after the 1950?s with the effect of changing administrative structure and industrialization and then architecture heritage of Republic Period became building groups consumed fast. İstasyon Street that losses of urban fabric and process of transformation during Republic period can be observed very clearly was analyzed as focal point owing to its location and historical potential in the past. In parallel with transformations of Republic Period urban and constructional problems attract attention in many buildings having important places in urban memory and providing continuity in the city. Recommendations for efficient use are developed by conserving architecture heritage of Republic Period by means of analysis and inventory studies against the problems causing identity losses.