Şia'nın oluşumunda İran kültürünün etkisi

Abstract

Bir mezhebin ortaya çıkması ve inanç esaslarının oluşmasında çeşitli etkenler vardır. Bu etkenlerden biri de o mezhebin ortaya çıktığı veya yayıldığı coğrafya kültürünün, mezhebin fikir dünyasının teşekkülündeki rolüdür. Şia'nın doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için de oluşumunda ve gelişiminde eski İran kültürünün ne ölçüde etkili olduğunun bilinmesi önemlidir. Bu sebeple araştırma konumuzu, Şia'nın oluşumunda eski İran kültürünün etkisi teşkil etmektedir. Araştırmamızda gerek Sünni gerekse Şii müellifler tarafından yazılmış klasik İslam Tarihi ve Mezhepler Tarihi kaynaklarından ve Şii müelliflerce İran tarihi ve kültürü üzerine yazılmış eserlerden yararlanılarak, İran kültürünün Şia'nın oluşum sürecinde nasıl etkili olduğu araştırılmıştır. İslam öncesi İran dinlerinden Mitraizm, Zerdüştlük, Maniheizm ve Mazdekizm incelenmiş, inançları ve uygulamaları hakkında bilgiler verilerek, bu dinlere ait birtakım unsurların Şia'ya nasıl intikal etmiş olabileceği üzerinde durulmuştur. Şii inanç esasları ve prensiplerinden olan İmamet, Mehdilik, Ric'at, Beda, Hulul-Tenasüh ve Takiyye'nin ortaya çıkışı ve bu süreçte İran kültürünün etkisi araştırılmıştır. İran kültürünün Şia üzerindeki izlerini yerinde gözlemlemek amacıyla, Şiraz, Yezd, İsfahan, Rey, Kum, Tahran ve Tebriz şehirlerinde, Şiilerin dini ve kültürel hayatları yakından izlenmiştir. Araştırmamızda, eski İran kültürünün Şia'nın oluşum sürecinde birtakım Şii inanç esasları ve prensiplerin ortaya çıkışında etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Eski İran kültürünün etkinliğinin Şia'nın sadece oluşum süreciyle sınırlı olmadığı, günümüzde de Şiilerin inanç ve uygulamalarında varlığını canlı bir şekilde devam ettirdiği gözlenmiştir. İran kültürü ve Şia ilişkisinin, Şia'nın sadece bazı inanç esasları ve prensipleri bağlamında değil, diğer inançlar ve uygulamalar açısından da çok yönlü olarak yeni çalışmalarla ele alınmasına ihtiyaç olduğu anlaşılmıştır. The emergence of a sect and the formation of its creeds can be explained by many factors. One of them is the role played by the cultural environment, in which the sect emerged and evolved. To understand Shia truly, It's important to know the role of ancient Iranian culture on the formation and the improvement of Shia. So, the impact of Iranian culture on the formation of Shia constitutes our research. We researched how Iranian culture affected Shia on the period of its formation by using some classical sources of the History of Islam, the History of Sects and some books about History of Iranian and its culture written by authors of Ahl al-Sunnah and Shia. We examined on Mitraism, Zoroastrianism, Manicheism, Mazdakism from Iranian religions before Islam by giving informations about their beliefs and practices, and discoursed how some principles of these religions passed on Shia. We researched on occurring of Imamate, Mahdism, Raj'a, Bada, Hulul-Tanasukh, Taqiyyah which are basic beliefs and principles of Shia, and the impact of Iranian culture in this period. To observe the signs of Iranian culture in Shia, we followed the religious and cultural lives of Shiites in cities of Iran. (etc. Shiraz, Yazd, Isfahan, Ray, Qum, Tehran, Tabriz) We concluded that Iranian culture affected some basic beliefs and principles of Shia during its formation in this research. At the same time, we observed that the influence of Iranian culture on Shia was not only limited in the period of its formation, but also has continued to affect Shiite beliefs and practices until now. We understand that it is necessary to research the relation between Iranian culture and Shia, not only for basic Shia's beliefs and principles, but also on account of other Shia's beliefs and practices well-rounded by new researches showing how Shia has been affected from ancient religions and cultures of Iran.