Kamu ekonomisi yönünden, Türkiye'de kırsal kalkınma sürecinde kooperatifçiliğin rolü: Tariş zeytin ve zeytinyağı birliği örneği

Abstract

Kooperatifçilik hareketi bir eylem olarak, insanlık tarihinin tüm dönemlerinde farklı isimler altında toplumsal tabanda belirerek gelişim gösteren, işbirliği ve dayanışma temeline dayalı ekonomik, kültürel ve siyasi harekettir. Tarım toplumunda kooperatifler arazi kullanma kooperatifleri şeklinde ortaya çıkmış, daha sonra sanayi toplumunda işsizliğe bir çözüm olması için kentsel alanlarda tüketim kooperatifleri olarak belirmiş, günümüz bilgi toplumunda ise tüm sektörlerden kullanılan önemli bir gelişim mekanizması şekline dönüşmüştür. Kooperatifçiliğin temelinde yer alan, dayanışma ve işbirliğinin meydana getirdiği büyük güç, ortaya çıktığı coğrafyada başta devletler olmak üzere egemen güçlerin dikkatini çekmiştir. Bazı dönemlerde kooperatifler, ulusal ekonomilerin kurulması için kullanılırken, bazı dönemlerde ise tek merkezden geniş halk yığınlarını yönetmek için kullanılmıştır. Dünyada kooperatifçilik akımı, modern anlamda ilk ortaya çıktıkları 1844 yılından itibaren, sosyo-ekonomik ve siyasi değişimlerden etkilenerek gelişim göstermişlerdir. Kooperatifçiliğin ortaya çıkardığı önemli ekonomik ve siyasi güç nedeniyle, bu kurumlara bazı dönemlerde büyük önem verilmiş bazı dönemlerde ise kuşkuyla bakılmıştır. Dünya'da evrensel kooperatifçilik ilkelerinin belirlenmesi ve bu ilkelerin modern kooperatifler için bir referans olması, bu akımın verimini arttıran esas faktörlerden biri olmuştur. Günümüzde ülkeler özellikle kırsal alanların kalkınması konusunda tarımsal kooperatiflere büyük önem vermektedirler. Gelişmiş ülkelerin neredeyse tamamında tarımsal kooperatifler kırsal alanın kalkınması ve gıda güvenliğinin sağlanması boyutunda en önemli araçlar konumundadır. Birleşmiş Milletler bu çerçevede 2012 yılını Dünya Kooperatifçilik Yılı olarak kabul etmiş ve dünyada kooperatiflerin önemli bir kalkınma aracı olarak desteklenmesini istemiştir. Türkiye'de kooperatifçilik hareketinin birçok kaynakta Mithat Paşa'nın öncülüğünde 1863 yılında ?Memleket Sandıkları? ile başladığı kabul edilmektedir. Buna karşın, Türklerde kooperatifçilik eyleminin tarihsel kökleri Selçuklu İmparatorluğuna kadar uzanmaktadır. Türkiye'de kırsal alanın kalkınması çerçevesinde kooperatifçilik eylemi, modern anlamda ilk olarak 1913 yılında, Batı Anadolu'da ortaya çıkmış, daha sonra Cumhuriyetin kurulmasını takiben, devletinde yönlendirmesi ile önemli bir gelişim göstermişlerdir. Planlı Kalkınma Dönemlerinde kooperatifler kırsal alanın kalkınmasında önemli bir araç olarak görülmüş ancak devlet vesayeti ve yetersiz kooperatifçilik eğitimi gibi nedenlerden bu süreçte kooperatiflerin verimi hep tartışılır olmuştur. Türkiye'de devlet ve kooperatifler arasında bu kadar yoğun ilişkiler olmasına rağmen akademik çalışmalarda kooperatifler genellikle mikro çerçevede ele alınmış kamu ekonomisi boyutunda kooperatiflerin etkileri yeterince irdelenememiştir. Bu tez kapsamında Türkiye'de kooperatiflerin kırsal kalkınma boyutundaki etkileri, kamu ekonomisi perspektifiyle, Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği Modeli üzerinden incelenmiştir. As an action, the cooperative movement is a community based economic, cultural and political movement with solidarity philosophy, which has appeared with different names in all the periods of human history. In the agricultural society, cooperatives appeared as agricultural production cooperatives, afterward in the industrial society the movement passed to the urban areas with the purpose of eliminating the unemployment problems. In today?s knowledge society, cooperatives became as development mechanisms for all the sectors. With the great power which is created with the solidarity, in all the geographical areas, the cooperative movement takes attention of the ruling powers like states. In some periods, this movement used for building the national economies, or in some periods the movement has used for ruling the mass population. After the first appear of the modern cooperatives in 1844, the evolution of the cooperative movement in the world, has been effected form the social economic and political changes. Because of the important economic and political power of the cooperatives, in some periods societies give these institutions high importance, on the contrary, in some periods societies saw them as suspicious. With the international cooperative principles had identified, these principles became references for the efficient modern cooperatives in the world. Today, in almost every developed country, agricultural cooperatives are the most important development mechanisms in rural areas. With this framework, The United Nations General Assembly has declared 2012 as the International Year of Cooperatives, highlighting the contribution of cooperatives to socio-economic development, particularly their impact on poverty reduction, employment generation and social integration. In many references, it?s accepted that, the cooperative movement in Turkey has started at 1863 with the name of ?Memleket Sandıkları? (Homeland Chests). Mithat Pasha, who?s an intellectual statesman, was the leader of this movement. Despite that, the cooperative movement?s historical roots about Turks, take place to the Seljuks Empire. About rural development in Turkey, the first modern cooperative movement took place in the rural areas of Aegean Region of Anatolia at 1913. After The Republic of Turkey has established, with the leading of the state, cooperatives showed important evolution progress. At the Planned Development Periods, state have seen agricultural cooperatives as development tools for rural areas, but because of the state tutelary and the inadequate cooperative education, in every period the performance of the cooperatives in Turkey have always been argumentative. Despite that, cooperatives and state have intensive relationship with each other in Turkey, usually the academic studies came up with the micro frame, and effects of the cooperatives have not been studied in the point of public economics. In this thesis, we examined the effects of cooperatives in the rural development of progress in Turkey, over the model of Taris Olive and Olive Oil Union, with the public economics point of view.