The shaping role of retranslations in Turkey: The case of Robinson Crusoe

Abstract

Bu tezin amacı, Robinson Crusoe (1719) romanının yeniden çevirilerinin Türk kültür repertuarı içinde şekillendirici bir rol oynadığını göstermektir. Bu rolü araştırmak için Robinson Crusoe'nun 1864-2006 yılları arasında yayınlanan Türkçe çevirilerini içeren bir veri tabanı oluşturulmuştur. Hakkında çeşitli yorumlar bulunmasına rağmen, bu hemen hemen 290 yıllık yazın klasiği, özellikle çok sayıda Türkçe çevirisinin olduğu düşünülürse, Türkiye'de yeterince eleştiri alamamıştır. Bu çalışmada romanın yeniden çevirilerinin Türk yazın çoğuldizgesinde değişken bir pozisyonda olduğu ve farklı çevirilerin üç grup altında toplanabileceği bulunmuştur: çocuklar için yapılmış olan kısaltılmış çeviriler, büyükler için yapılmış olan kısaltılmış çeviriler ve birer yazın klasiği olmak üzere yapılan tam çeviriler. 1950, 1968 ve 2005'te basılmış olan kısaltılmamış üç yeniden çevirinin analizi yapılmış, ayrıca iki kısaltılmış çeviri de çalışmada kullanılmıştır. Romanın değişken pozisyona sahip olmasının, kültür-planlama çalışmalarına bir katkı sağlamak, ideolojik sebeplerle değişiklikler yapmak, yeniden çevirilerin birer yazın klasiği konumuna sahip olması için çalışmak gibi farklı amaçlarla yeniden çeviri yapılmasının bir sonucu olduğu gösterilmiştir. Ayrıca bu romanın çeşitli yorumlarının hem yan-metine ait öğeleri hem de çeviri metinleri etkilediği tespit edilmiştir. Bundan başka, bu çalışma romanın yeniden çevirilerinin kültür repertuarını etkilemiş olduğunu ve yeni seçenekler olarak diğer ıssız ada romanlarının çevrilmesine ve benzer yerli telif eserler üretilmesine sebep olduğunu ortaya koymuştur. Bu tez, yeniden çeviri kavramı hakkındaki araştırmalara bir tamamlayıcı olması ve bu konuda daha fazla araştırma yapılmasını teşvik amacıyla yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Robinson Crusoe, Daniel Defoe, Yeniden Çeviri, Değişken Pozisyon, Yan-metin, Kültür Repertuarı, Kültür-planlama, Seçenek, Çoğuldizge Kuramı. This thesis aims to problematize the shaping role of the retranslations of Robinson Crusoe (1719) in the Turkish culture repertoire. To explore this role, a database of the Turkish translations of Robinson Crusoe published between 1864 and 2006 was prepared. Despite its various interpretations, this almost 290 years old literary classic has not received enough criticism in Turkey, considering the large number of different Turkish translations. It was found that the retranslations maintained an ambivalent status in the Turkish literary polysystem, and that the different versions can be categorized into three groups: abridged translations intended for children, abridged translations of non-canonized adult literature, and the unabridged translations produced as literary classics of canonized literature. Three unabridged retranslations (published in 1950, 1968, and 2005, respectively) were analyzed as a case study, and two abridged versions were also included. It was shown that the ambivalent status was a consequence of making retranslations for different purposes, such as contributing to culture-planning activities, making ideological manipulations, and trying to make the retranslations acquire the position of a literary classic. It was also found that the different readings of this novel affect both the paratextual elements and the translated texts. Furthermore, this study revealed that retranslations affected the culture repertoireæ and other deserted-island novels were translated and similar indigenous works were produced as new options. This thesis intends to complement the studies of the notion of retranslations, and encourage further researchers to work on this concept. Key words: Robinson Crusoe, Daniel Defoe, Retranslation, Ambivalent status, Paratext, Culture Repertoire, Culture-planning, Option, Polysystem Theory.