İsmail Hakkı Bursevi'nin "Risaleyü'l-Hazarati'l-Hamsi'l-İlahiyye" ve "el-İnsanü'l-Kamil" adlı eseri (metin- İnceleme)

Abstract

Tezimizin amacı İsmail Hakkı Bursevi'nin Risaletü'l-Hazarati'l-Hamsi'l-İlahiyye adlı eseri ışığında Hazarat-ı Hams ve İnsan-ı Kamil hakkındaki görüşlerini tespit etmektir. İncelediğimiz metnin yazarı XVII. yüzyılın ikinci yarısı ve XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış Celveti Tarikatı şeyhi Bursevi, eserleri vasıtasıyla günümüze kadar etkisi ulaşan velûd mutasavvıflardandır. Balkanlar'da doğmuş, İstanbul, Bursa, Şam gibi önemli ilim ve kültür merkezlerinde yaşamıştır. Döneminin önemli alimlerindendir. Özellikle tasavvufi tefsiri Rûhu'l-Beyan hem zamanında hem de sonrasında Anadolu, Balkanlar ve tüm İslam dünyasında büyük etkiye sahip olmuştur. Bursevi'nin incelediğimiz bu risalesi içinde iki eser barındırır. Biz bu eserlerin ikisini de incelemiş bulunmaktayız. Eserin birinci bölümü özellikle Vahdet-i Vücûd felsefesinde önemli olan Hazarat-ı Hams kavramının açıklamasıdır. Varlığın beş mertebesi anlamına gelen bu kavramın üçlü, dörtlü, yedili tasnifleri de bulunur. Ünlü Arap dili ve kelam alimi Seyyid Şerif Cürcani'nin meşhur eseri Ta'rifat'ın Hazarat-ı Hams maddesinin şerhedildiği bu bölümde Bursevi varlığın beş mertebesi hakkında kendi görüşlerini de açıklar. Eserin ikinci bölümünde ise yine Ta'rifat adlı eserin İnsan-ı Kamil maddesi şerhedilir. Bursevi İnsan-ı Kamil kavramının en yüksek varlık mertebesi olduğunu belirtir ve çeşitli örneklerle görüşlerini açıklar. Bu açıklamalar içinde birkaç yerde Bursevi'nin Cürcani'yi tenkid ettiği de görülür. Bursevi'nin bu risalesi tasavvuf düşüncesi açısından önemli olduğu gibi edebiyat açısından da önemlidir. Bursevi bölüm sonlarında kendi beyitlerinden örnekler vermiş ve eserine edebi bir nitelik de kazandırmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde söz konusu Osmanlıca metin incelediğimiz iki nüshasından hareketle günümüz Türk alfabesine çevrilmiştir. Anahtar kelimeler: 1) İ.H. Bursevi 2) Hazarat-ı Hams 3) İnsan-ı Kamil 4)Tasavvuf The purpose of my thesis is to determine İsmail Hakkı Bursevi's opinions about Hazarat-ı Hams and İnsan-ı Kamil in the light of his work of art Risaletü'l-Hazarati'l-Hams. The writer who had lived in the second half of XVII. and in the first quarter of XVIII. century was the sheikh of Celvetiyye. He is one of the writers whose numerous work of art are read for centuries. He was born the Balkans and he lived some of important in culturel centre like İstanbul, Bursa and Şam. He was famous scientist in his century. Especially, his işari tafsir Rûhu'l-Beyan, has been effective on the Anatolia, the Balkans and the whole Islamic culture since his century The book which is searched includes two work of art. Both of them are included in this thesis. The first part of the work of art is the explanation of the concept of Hazarat-ı Hams which is important in philosophy of Vahdet-i Vücûd. This concept means five steps of the existence. There are descriptions in four and seven sets. Bursevi explains the Ta'rifat'taki Hazarat-ı Hams which is a famous work of Seyyid Serif Curcani who is one of the famous Arabic language scholar. Bursevi also explains his ideas about the five steps of existence. In the second chapter of his work, he explains the item of İnsan-ı Kamil in the same famous work Ta'rifat. He indicates that İnsan-ı Kamil is the highest step of existence level. He also criticises Curcani in several parts of the book. Bursevi's work is very important in terms of literature. He has given an endless importance by giving some examples of his own poems at the end of the book. In the second part of my study, Ta'rifat is translated into Turkish language