Türkiye-İran ilişkilerinin uluslararası siyasal sistem bağlamında değerlendirilmesi

Abstract

Türkiye ile İran'ın ilişkilerine genel olarak bakıldığında iki devletin ne devamlı çatışan konumda ne de çok uyumlu ilişkilere sahip olduğu söylenebilir. İki devletin ilişkileri için en uygun niteleme dengeli olacaktır. Türkiye ve İran, bir yandan Sadabat Paktı ile başlayıp Bağdat Paktı ile süren çizgide siyasi, askeri ve ekonomik alanda işbirliğine giderken bir yandan da çeşitli sorunlar nedeniyle bir zıtlaşma içine girmişlerdir. İki devlet arasındaki ilişkilerde ana sorunlaræ sınırın karşılıklı olarak birbirleri aleyhine kullanılması, iki devletin büyük devletlerle ilişkileri, bölgesel egemenlik mücadeleleri, ideolojik konular ve son dönemde Ortadoğu, Orta Asya, Kafkasya ve Kuzey Irak'taki çıkar çatışmalarından kaynaklanmaktadır. Bu rekabete karşın Türkiye ve İran, son yıllarda ekonomik alanda ve enerji alanında yakın ilişki içine girmişler ve işbirliği yapmaya başlamışlardır. İran'ın İslam Devrimi sonrası batı dünyası tarafından dışlanmış olması İran'ın bu ülkeleri düşman olarak görmesine neden olmuştur. Bu durum İran'ı nükleer silahlanma da dahil olmak üzere silahlanmaya teşvik etmiş, hatta terörizmi de kullanarak dünyaya meydan okumasına yol açmıştır. Türkiye, İran'ın nükleer bir güç olma, kitle imha silahı geliştirme, terörizmi destekleme, Siyasal İslam olgusunu yayma çalışmalarından ve ülkesindeki totaliter şeriat rejiminden rahatsızlık duymaktadır. Ancak Türkiye, ABD'nin İran'da köklü bir rejim değişikliği yaratacak sert ve radikal politikalarını da desteklememektedir. Türkiye'nin İran politikası, rejimin kendi iç dinamikleri ile iç ve dış politikada reforma gidilmesi düşüncesine dayanmaktadır. Bu yüzden ABD'nin olası bir müdahalesi halinde Türkiye'nin müttefiki ABD ile komşusu İran arasında bir tercihte bulunması gündeme gelecektir. Bu çalışmada Türkiye'nin İran ile olan ilişkilerinin tarihsel süreci göz önüne alınarak ilişkilerin önümüzdeki süreçte nasıl olması gerektiği konusu ele alınmıştır. When relations between Turkey and Iran are examined from a general perspective, it can be stated that the two countries are not constantly in conflict, and neither do they have harmonious relations. The most appropriate definition for relations of the two countries can be balanced. Turkey and Iran on the one hand adopt cooperation in political, military and economic field in the line starting from Sa'dabad Pact and going on with Baghdad Pactæ on the other hand on account of various problems, they have entered into conflict with each other. The primary problems in the relations between the two countries stem from use of the border against each other mutually, relations of the two countries with big countries, regional sovereignty struggles, ideological issues, and in the recent age, interest conflicts in Middle East, Middle Asia, Caucasia and Northern Iraq. Despite this competition, Turkey and Iran have established closer ties in recent years in the fields of economy and energy and have started holding cooperation. The fact that Iran was excluded by the western world subsequent to Islamic Revolution gave rise to the fact that Iran deems these countries as enemies. This situation gave rise to adoption of armament by Iran including nuclear armamentæ and even resulted in its challenging the world by use of terrorism. The fact that Iran conducts studies for becoming a nuclear power, and development of weapons of mass destruction, supporting terrorism, dissemination of the concept of Political Islam, and the totalitarian Sharia regime in its country, bothers Turkey. However Turkey does not support strict and radical policies of USA, which will create a radical regime change in Iran, either. Iran policy of Turkey is based on adoption of reform in domestic and foreign policy on the basis of the interior dynamics of the regime. On this account in the event of a possible intervention of USA, it will be in question that Turkey makes a choice between its ally USA, and its neighbor Iran. Within the scope of this study, how the relations in the upcoming period should develop has been handled by taking into account the historical process of relations of Turkey with Iran.