Sağlığı geliştirme modelleri ile yapılan hemşirelik girişimlerinin yaşlı kadınlarda meme ve serviks kanserine yönelik erken tanı davranışlarına etkisi

Abstract

Amaç: Bu çalışma 60-75 yaş arasındaki kadınların meme ve serviks kanserini erken dönemde tanılamaya yönelik davranışa geçmelerinde engelleyici faktörleri belirlemek, meme ve serviks kanseri erken tanı davranışlarına katılımı artırmak (Kendi Kendine Meme Muayenesi (KKMM), Klinik Meme Muayenesi (KMM), Mamografi ve Pap Smear Test), Sağlığı koruma ve geliştirme davranışları üzerinde hemşirelik girişimlerinin etkinliğini belirlemek amacı ile yapılmıştır. Yöntem: Araştırma iki aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk aşama, yaşlı kadınların erken tanı davranışlarında engelleri belirlemek için kalitatif olarak yürütülmüştür. Meme kanseri erken tanı davranışları için 46 kadın, serviks kanseri için 21 kadın ile görüşülmüştür. Veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmış ve içerik analizi ile analizi yapılmıştır. İkinci aşamayı kantitatif bölüm oluşturmuştur. Deneysel tipteki çalışmada 50 deney ve 50 kontrol grubu kadın örneklemde yer almıştır. Verilerin toplanmasında; Sosyo-demografik özellikler bilgi formu, Standardize Mini Mental Test, Katz Günlük Yaşam Aktiviteleri İndexi, önceki davranışlarla ilgili bilgi formu, tarama davranışları izlem formu, Kendi Kendine Meme Muayenesi Kontrol Listesi, Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (SİMÖ), Öz-Etkililik Ölçeği, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği II-Sağlık Sorumluluğu alt boyutu kullanılmıştır. Bulgular: Elde edilen bulgular sonucunda yaşlı kadınların meme ve serviks kanseri ve erken tanı davranışlarını engelleyen faktörlerden meme kanseri için, ?bilgi yetersizliği, korku, ihmal/erteleme, utanma/dini inanç ve randevu alamama, doktor önerisinin olmaması ve sağlık personelinin yaklaşımı? serviks kanseri için ?bilgisizlik, utanma/mahremiyet, önceki sağlık hizmeti deneyimi, korku, yaşlı olma, sağlık personelinin önerisinin olmaması? bulunmuştur. Bu çalışmada yaşlı kadınların KKMM yapma beceri puanlarının arttığı, sağlık algılarının geliştiği, KMMM yapma, mamografi, Pap smear test yaptırma oranlarını arttığı ancak KMM yaptırmada girişimlerin etkili olmadığı saptanmıştır. 2 Sonuç: Bu araştırmanın sonuçları SİM ve SGM?ne dayalı grup sağlık eğitimi, broşür, film gösterisi, meme maketi ve telefonla hatırlatma kullanılarak uygulanan hemşirelik girişimlerinin yaşlı kadınlarda meme ve serviks kanseri erken tanı davranışlarında olumlu değişimler yaptığını göstermektedir. Meme ve serviks kanseri taramalarına katılımı artırmada ulusal ve bölgesel düzeyde birinci, ikinci ve üçüncü basamakta çalışan hemşireler tarafından Sağlık İnanç Modeli ve Sağlığı Geliştirme Modeli?ne dayalı meme ve serviks kanseri eğitimi yapılması, farklı yaş ve kültür özelliklerine sahip yaşlı bireyler üzerinde etkilerini değerlendirmek için benzer çalışmaların yapılması yararlı olabilir. Objective: This study was conducted in an attempt to determine the preventing factors for women aged 60-75 regarding the behaviour aimed at early diagnosis of breast and cervix cancer, increase the participation in behaviours of early diagnosis of breast and cervix cancer (Breast Self Examination (BSE), Clinical Breast Examination (CBE), mammography and Pap smear test) and determine the efficiency of nursing interventions over the behaviours of protecting and developing the health. Method: The study was implemented in two phases. The first phase was conducted qualitatively in order to determine the obstacles in early diagnosis behaviours of elderly women. Regarding the early diagnosis behaviours, 46 women were interviewed for the breast cancer and 21 women were interviewed for the cervix cancer. The data were collected with the semi-structured interview form and analysed with the content analysis. The second phase was consisted of the quantitative section. In this experimental study, 50 women from the experimental group and 50 women from the control group were involved in the sample. Information form of socio-demographic features, Standardized Mini Mental State Test, Katz Index Activities of Daily Living, information form regarding the previous behaviours, screening behaviours monitoring form, Self Breast Examination Control List, Scale of Health Belief Model (HBMS), Self-Efficacy Scale, the Healthy Lifestyle Behaviors Scale II-Health Responsibility Subscale were used for the collection of the data. Findings: As a result of the obtained findings, regarding breast and cervix cancer and the factors preventing early diagnosis behaviour of elderly women, it was found that ?lack of information, anxiety, neglect/delay, shame/religious belief and being unable to get an appointment, lack of doctor?s advice and approach of healthcare personnel? were effective upon the breast cancer and ?ignorance, shame/privacy, experience of the previous healthcare service, anxiety, old age and lack of healthcare personnel?s advice? were effective upon the cervix cancer. In this study, it was determined that aged women increasingly perform 4 sufficient and effective Breast Self Examination, mammography, Pap smear test, their health perceptions develop; however, their intervention of performing Clinical Breast Examination is not effective. Conclusion: The results of this study show that the nursing interventions, which are performed by using the group health education based on Health Belief Model and the Health Promotion Model, as well as the brochure, film display, breast model and telephone reminder, cause positive changes on early diagnosis behaviours of breast and cervix cancer in of elderly women. It would be profitable for nurses who work in the first, second and third grades to perform the training of breast and cervix cancer nationally and regionally based on Health Belief Model and Health Development Model, and perform similar studies to assess their effects on old individuals with different age and cultural features in order to increase the participation in breast and cervix cancer screening.