Sağlığı geliştirme modelleri ile yapılan hemşirelik girişimlerinin kadınların meme ve serviks kanserine yönelik erken tanı davranışlarına etkisi

Abstract

Amaç: Çalışma 40 yaş üstü kadınların meme ve serviks kanseri erken tanı davranışlarını gerçekleştirmelerinde engelleyici faktörleri belirlemek, kadınların meme ve serviks kanseri erken tanı davranışlarını gerçekleştirmelerini (her ay düzenli kendi kendine meme muayenesi yapması, klinik meme muayenesi yaptırması, mamografi çektirmesi ve pap smear testi yaptırması) sağlamak amacıyla yapılmıştır. Yöntem: Araştırma iki aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk aşama, kadınların erken tanı davranışlarında engelleri belirlemek için kalitatif olarak yürütülmüştür. Meme kanseri erken tanı davranışları için 43 kadın, serviks kanseri için 35 kadın ile görüşülmüştür. Veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmış olup, içerik analizi ile analiz edilmiştir. İkinci aşamayı kantitatif bölüm oluşturmuştur. Çalışmada 50 deney ve 50 kontrol grubu olmak üzere toplam 100 kadın örneklemde yer almıştır. Yarı deneysel bir çalışmadır. Verilerin toplanmasında; Sosyo-Demografik Özellikler Bilgi Formu, Sağlık İnanç Modeli Ölçeği, Öz-Etkililik Ölçeği, Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği II-Sağlık Sorumluluğu Alt Boyutu, Önceki Davranışlarla İlişkili Bilgi Formu kullanılmıştır. Bulgular: Elde edilen veriler sonucunda kadınların meme-serviks kanseri ve erken tanı davranışlarını engelleyen faktörler; bilginin olmaması, sağlık güvencesinin ve ulaşım olanaklarının yetersizliği, maddi sıkıntılar, randevu alamama, kadın doktorların olmaması, utanma, duyarlılığın olmaması-ihmal, unutma, sağlık bakım sisteminin zor anlaşılması, korku, kaderci yaklaşımdır. Kolaylaştırıcı faktörler içinde bilgilendirme, sağlık personelinin ilgili ve hoşgörülü olması, ücretsiz hizmet, ulaşımın sağlanması, randevu sisteminin geliştirilmesi, telefonla hatırlatmaların yapılması yer almaktadır. Sağlığı geliştirme modelleri kullanılarak yapılan hemşirelik girişimleri sonucunda kadınların meme ve serviks kanseri erken tanı davranışlarını gerçekleştirme oranları ve algıları (duyarlılık, ciddiyet, yarar, sağlık motivasyonu, öz etkililik algısı) kontrol grubuna göre daha yüksek çıkmıştır. Engel algısında deney grubunda anlamlı olarak bir azalma saptanmıştır. Sonuç: Yapılan hemşirelik girişimleri sonucunda kadınların meme ve serviks kanseri erken tanı davranışlarında olumlu değişimlerin olması Sağlık İnanç Modeli ve Sağlığı Geliştirme Modeli'ni temel alan hemşirelik girişimlerinin etkinliğini göstermekte olup, bu girişimlerin ulusal düzeyde yaygınlaştırılması olumlu değişiminlerde sürekliliğin sağlaması açısından önemli olabilir. Objective: The study was conducted in order to determine the inhibiting factors in the breast and cervical cancer early detection behaviors of women over age 40 and to ensure them to perform the breast and cervical cancer early detection behaviors (monthly regular breast-self examination, clinical breast examination, having mammography scan and having pap smear test). Method: Research was carried out in two stages. The first phase of the research was carried out qualitatively in order to determine the inhibiting factors in the early detection behaviors of the women. 43 women were interviewed for breast cancer early detection behaviors while 35 women were interviewed for cervival cancer. Data were collected through semi-structured interview form and were analyzed through the merhod of content analysis. The second phase was the quantitative part. Research sample was composed of 100 women, 50 of whom constituted the experiment group and 50 of whom constituted the control group. It is an quasi-experimental study. In the collection of the data, Information Forms related to the Socio-Demographical attributes and the Previous Behaviors, Health Belief Model Scale, Self-Efficacy Scale and the Healthy Lifestyle Behaviors Scale II-Health Responsibility Subscale were used. Findings: As a result of the obtained data, factors inhibiting the breast-cervical cancer early detection behaviors of the women were found as lack of knowledge of the women concerning the breast-cervical cancer and the early detection behaviors, deficiencies of health insurance and transport facilities, financial problems, appointment problems, absence of female doctors, embarrassment, lack of sensitivity-negligence, forgetting, difficulty in understanding the health care system, fear and fatalist approach were frequently addressed. As to the facilitating factors, they include informing the patients, attention and tolerance of the health personnel, cost free service, availability of the transportation means, improvements in the appointment system and reminding the patients via telephone. At the end of the nursing interventions performed by using the health promotion models, it was found that rates and perceptions of the women concerning the breast and cervical cancer early detection behaviors were higher in the experiment group when compared to the control group. Besides, a significant decrease was detected in the inhibiting factors perception of the experiment group. Conclusion: Positive changes observed in the breast and cervical cancer early detection behaviors of the women as a result of the nursing interventions shows the efficiency of the nursing interventions based on the Health Belief Model and the Health Promotion Model. Spreading these interventions to the national level is of importance in maintaining the continuity of the positive changes.