19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda sanayileşmenin saray için üretilen kumaşlara etkileri

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu, 19. yüzyıla kadar ekonomik ve toplumsal olayların birbiri ardına gerçekleştiği Avrupa'daki gelişmelerden uzak, kendi geleneksel kalıpları içerisinde varlığını sürdürmüştür. Avrupa'da 18. yüzyılda ortaya çıkan sanayi devrimi, 19. Yüzyıla gelindiğinde bütün geleneksel üretim alanları üzerinde önemli etkiler yaratmış, fabrika üretimleri dünya'ya hızla yayılmaya başlamıştır. Bu dönemde Osmanlı toprakları kısa sürede birçok Avrupalı imalatçı için önemli pazar haline gelirken, Avrupa'nın mamul eşyaları, git gide artan biçimde geleneksel Osmanlı ürünlerinin yerini almıştır. Değişen toplumsal yapı ve yaşam tarzı, Avrupa ülkeleriyle artan ticari ilişkiler ülkede ithalat ve ihracatı da arttırmıştır. Buradan yola çıkarak 19.yüzyılda yaşanan sanayileşme hareketleriyle ortaya çıkan bu etkilenmeler, Osmanlı'nın kumaş üretim alanında ele alınmıştır. Avrupa'nın Osmanlı kumaş üretimdeki olumlu ve olumsuz etkileri bu tez kapsamında saray kumaşları ile sınırlandırılmıştır. Yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda, 19. yüzyılda üretilmiş olan Osmanlı saray kumaşlarının kompozisyon şemalarında ilk olarak bir motifin tekrar düzenlemeleri dikkati çekmiş, özellikle bitkisel ve madalyon motiflerinin daha yoğun kullanıldığı tespit edilmiştir. Aynı dönemde Osmanlı'nın klasik desen ve kompozisyon şemaları kullanılarak üretilen saray kumaşlarının üretimi sürerken, Avrupa etkisi ile barok ve rokoko tarzı desenlerin kullanıldığı kumaşların da üretildiği görülmüştür. Tezde Topkapı Sarayı Müzesi ve Hereke Fabrikası arşivlerinde bulunan bazı örnek kumaşlar detaylı olarak ele alınıp incelenmiş, özellikleri hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir. The Ottoman Empire maintained its existence in its own traditional pattern until the 19th century, away from economical and social advancements of Europe. The Industrial Revolution arising in the 18th century in Europe had noticeable effects on traditional areas of production in the 19th century, factory productions spread all around the world rapidly. In this period, when the Ottoman Empire territories became an important market for many European manufacturers, the manufactured goods of Europe gradually replaced Ottoman products. The changing social structure and life style as well as the increasing trade relations with European countries increased the imports and exports within the Empire. The effects coming along with the industrialization of the 19th century are discussed in the Fabric Production in the Ottoman Empire section. The positive and negative effects of Europe on the Ottoman fabric production are limited with the court fabrics within the contents of this thesis. The repeated patterns of floral and medallion motifs were often used in the composition schemes of the court fabrics produced by the Ottoman Empire in the 19th century. In the same era, while the production of court fabrics embodying classical pattern and composition schemes of the Ottoman Empire continued, it was observed that with the influence of Europe, fabrics with baroque and rococo style were also produced. In this thesis, some fabrics found in Topkapı Palace Museum and Hereke Factory archives were examined in thoroughly and detailed explanations were given.