Büyük Menderes nehri çökellerinde ağır metal kirliliği ve deltaya olan etkileri

Abstract

Çalışmada Ege bölgesinin en büyük nehirlerinden birisi olan Büyük Menderes nehrinin kirliliği araştırılmış ve bu amaçla Büyük Menderes nehri ile bu nehre dökülen yan dereler ve dalyan bölgesinden karot şeklinde sediment örnekleri alınmıştır. Çalışma alanı delta, dalyan, aşağı ve yukarı Büyük Menderes nehri ile bu nehre dökülen yan kollar olmak üzere beş ayrı bölgeye ayrılmıştır. Nehirde oluşan kirliliğin derecesini ortaya koymak amacıyla yüzey ve dip sedimentlerinde Pb, Zn, Cu, Mn, Cr, Ni, Fe, Hg metallerinin konsantrayonları ile organik karbon ve karbonat içerikleri saptanmıştır. Karotların alt ve üst seviyelerinde, 63 mikrondan küçük sediment örneklerinde atomik absorpsiyon spektrometre ve ICP-ES yöntemiyle, metal konsantrasyonları belirlenmiştir. Buna göre aşağı ve yukarı Büyük Menderes ile bunlara dökülen yan kollar ve delta bölgesinde metal konsantrasyonları ortalama şeyl standartının üzerinde çıkmıştır. Çalışma alanında ayırt edilen bölgelerde jeolojik akümülasyon indeksi (Igeo) hesaplanması sonucu, delta, aşağı Büyük Menderes ve yukarı Büyük Menderes bölgelerinde kirlenmenin başladığı belirlenmiştir. Aşağı Büyük Menderes bölgesi Mn ve Zn metalleri için, Delta bölgesi Hg metali için orta kirli sınıfına girmektedir. Büyük Menderes nehrinde dökülen yan kollarda ise Pb, Zn, Cu, Mn, Fe metalleri için kirlenme başlamış olup, Cr metali için ise orta kirli sınıfına girmektedir. Çalışma alanında Dalyan bölgesinden alınan örneklerin tamamında yapılan analizlerde, ağır metal konsantrasyonlarının ortalama şeyl standartları dahilinde olduğu saptanmıştır. Nehirden alınan BM-1, BM-4 ve BM-23 nolu karotlar incelendiğinde karotların üst kısmı olan 0-5cm seviyelerinden alınan örneklerde ağır metal değerlerinin ortalama şeyl standartların üzerinde ve yüksek çıktığı, aynı karotların sanayi öncesini temsil ettiğini düşündüğümüz dip seviyelerinde yapılan analizlerde ise ağır metal değerlerinin genellikle ortalama şeyl standartları altında kaldığı görülmüştür. Bu da bize Büyük Menderes nehri ve deltasında yüksek metal değerlerinin antropojenik kökenli olduğunu göstermektedir. Anahtar sözcükler: Büyük Menderes nehri, kirlilik, ağır metal, jeoakümülasyon indeksi In this study, the pollution of Buyuk Menderes one of the biggest river in Aegean Region has been investigated by taking core type sediment samples from Büyük Menderes, brunch rivers and their lagune. Study areas are, delta, lagune, lower Büyük Menderes, upper Büyük Menderes and brunch rivers that is reaching to Menderes River. In order to determine pollution level, Pb, Zn, Cu, Mn, Cr, Ni, Fe, Hg observed concentrations has been sedimental type, organic carbon and carbonic ingredients have been measured on the surface and deep core sediments. Metallic concentrations have been determined using atomic absorption spectrphotometer and ICP-ES from sediment core samples ( In the study area, geoaccumulation index has been calculated and metal pollution of delta, lower and upper Buyuk Menderes has been started. Lower Buyuk Menderes area has been found as moderately polluted in terms of Mn and Zn metal elements. Delta area has been found as moderately polluted in terms of Hg metal elements. It is also determined that the pollution has been started at the brunch rivers in the Büyük Menderes River in terms of Pb, Zn, Cu, Mn, Fe and determined as moderately polluted in terms of Cr. After analyses of the samples from lagune study area, heavy metal concentration has been determined under average shale standards. Core sediments numbered BM-1, BM-4 ve BM-23 that is taken from the study area are investigated and determined heavy metal concentrations at the top of core sediment are above the standard level. The heavy metal concentrations at the bottom level of the same core sediments are at the standard level and those sediments are belong preindustrial period. All results showed us heavy metal concentrations at Büyük Menderes River are from anthropogenic sources. Keywords: Büyük Menderes river, pollution, heavy metals, jeoakümülasyon index