Tarihsel süreçte dokumacılık-mekan ilişkisinin koruma amaçlı değerlendirilmesi: Tire-Kula-Buldan örneği

Abstract

İzmir'in hinterlandında konumlanan Tire, Kula ve Buldan'da yerel, ulusal ve ulus aşırı ölçeklerde faaliyet gösteren, en önemli iş ve sanat dalı olarak dokumacılık, kent dokularının ve mimarilerinin biçimlenmesine doğrudan etki etmiştir. Dokumaları ve geleneksel dokularıyla tanınan bu üç kentte, dokumacılık ve geleneksel mimari arasında güçlü bir ilişki vardır. Özellikle Endüstri Devrimi'nden günümüze kadarki tarihsel süreçte, dokumacılık alanında olan değişimler, mekansal anlamda da değişimlere neden olmuştur. Bu süreç incelendiğinde, üç kentte de ev-işlik-aile emeği birlikteliği ve el tezgahları geleneği üzerine temellenen dokumacılığın, bazı ortak noktalar dışında farklı bir seyir izlediği görülmektedir. Tire ve Kula'da dokumacılık geleneği, yeni çağın gerektirdiği modern tezgahların geleneksel evlere girmesine gerek kalmadan, önemini yitirmiş ve neredeyse yok olmuştur. Geleneksel ev dokumacılık anlamında herhangi bir dönüşüme uğramadan, ev-işlik ilişkisi çözülmüştür. Buldan'da ise ağırlıklı olarak, geleneksel el tezgahlarının yerini modern tezgahlar almış ve ev-işlik ilişkisi, sonuçları tartışmalı da olsa, yeni bir boyut kazanarak, yeni düzenlemelerle devam etmiştir. Denilebilir ki, Buldan'da tarihsel süreçte değişmeyen tek şey, dokumacılığın devam ettirilmesidir. Tüm dönüşümlere rağmen Buldan dokumacılığı, ortaya çıktığı ilk zamanlardan günümüze kadar, ağırlıklı olarak ev-işlik-aile emeği birlikteliği ilkesine göre sürdürülmektedir. Bu tezde, ele alınan bu üç kentin farklı konum, coğrafya ve dokuma ekonomilerinin ortaya çıkardığı tespitler, bir bilgi olarak koruma alanına aktarılmaktadır. Osmanlı dokuma üretim merkezleri özelinde koruma yaklaşımlarının ne olması gerektiği, genel geçer koruma yaklaşımları yerine, bu kentlere özgü insan-mekan-üretim ilişkileri sorgulanarak tartışılmaktadır. Böylece, koruma alanına yönelik yeni bir veri alanı oluşturulması, ilgili kurum ve aktörlere uygulamalarında yeni ve sağlıklı yaklaşımlar kazandırılması hedeflenmektedir. Textile, which plays active role in local, national and international scales, has directly affected the shaping of city texture and architecture as the most important work and art field in Tire, Kula and Buldan, which are situated in the hinterlands of İzmir. There is strong correlation between textile industry and architecture in these three cities reknown for their textiles and traditional textures. Changes in textile industry have also caused spacial changes, especially in the historical period from the industrial revolution till today. Examining this period, textile industry founded on unity of home-atelier-family labor and hand workbench traditions follow different paths, except at some mutual points, in all of the three cities. Textile industry traditions in Tire and Kula has lost its importance and nearly disappeared before the need to allow new workbenches required by the new age into traditional houses. House-atelier relationship has been solved without the traditional house transforming in any way related to the textile industry. However in Buldan, modern workbenches have heavily taken the place of traditional workbenches, house-atelier relationship has gained a new dimension and continued with new arrangements, albeit with controversial results. It can be said that the only thing not changed in Buldan during the course of history is the continium of the textile industry. Textile industry in Buldan is still being sustained with the unity of home-atelier-family labor principle in spite of all the transformations from its very beginnings till today. Emerging by establishments of different location, geography and economies of textile industry for these three cities are transfered to the protection field as knowledge in this thesis. What needs to be the protection approaches specific to these cities in place of general conservation approaches, is discussed by questioning the human-space-production relationships in the cases of textile production centers of the Ottoman. Therefore making related institution and actors earn new and healthy approaches is targeted by creating a new data area related to the field of protection