Tarihi kentlerde koruma kavramının mekan-dizim yöntemi üzerinden araştırılması-Bergama örneği

Abstract

Bu tez genel kentsel planlama kavramlarıyla (gabari, kat yüksekliği, emsal, vb.) planlanan kentlere uymayan Anadolu kentlerinin karmaşıklığını anlamak, mekansal sürdürülebilirliği sağlamak, koruma sürecinde alınan yapılandırma kararlarını tartışmak, bu tartışmaları faydalı bilgi ve analizlerle desteklemeğe yönelik çalışmalara odaklanmıştır. Dolayısıyla tezin kapsamı, doğal yolla oluşan mekanların bir araya geldiği organik dokuları ile kendi kendine örgütlenen Anadolu kentleri olarak tanımlanabilir. Burada sözü edilen kendi kendine örgütlenen kent kavramı, farklı etnik ve dini özellikler üzerinden, belirli bir yaptırım olmaksızın, ekonomik şartlar, alışkanlıklar ve yaşam kültürlerine bağlı olarak farklı dönemlerin izlerini taşıyarak, mekansal devamlılığın sağlandığı kentler için kullanılmıştır. Bu kentlerden biri olduğu düşünülen Bergama örneğini araştırmak, tezin kapsamı içindedir. Bergama kentinin morfolojisini oluşturan sürecin araştırılması tezin gelişiminde önemlidir. Yerleşimin morfolojik araştırmasının değerlendirilebileceği yöntemler ve bu bağlamda kent analizleri ile ilgilenen disiplinler araştırılmıştır. Kentin ana yapısının anatomisi olan sokak dokusu üzerine odaklanılarak, mekansal formlar arasındaki ilişkileri araştıran Mekan Dizim yöntemi, çalışmanın çerçevesine katkıda bulunacağı düşüncesiyle uygun bulunmuştur. Sonraki aşamada yöntem detaylı olarak açıklanmış ve tezdeki amaca uygunluğu gösterilmiştir. Bu yöntemin, Bergama örneği üzerinden değerlendirilmesi, iki aşama üzerinden gerçekleşmiştir. Günümüzde halen koruma kararları ile kesin olarak çerçevesi çizilmiş eski kent merkezi etüt edilmiştir. Kentsel sit sınırları ile aynı bölgeleri kapsayan ovada gelişen 1904 Bergama haritası üzerinden bu tarihte kullanılan aksların etüdü yapılmıştır. Çalışmanın sonunda, sokak dokusu üzerinden analiz edilen Bergama'nın günümüzde halen kent sakinleri tarafından sosyal yaşam tercihlerinin aynı yönde kullanılmaya devam ettiği açıklanmıştır. Bu analizlerin, gerçek istatistikler ve rakamlarla desteklenmesi, kent gelişiminde dikkate alınması gerektiği açıklanmıştır. Bu tür çalışmaların koruma kararları için önemli bir zemin oluşturduğu, organik gelişen kentlerin sürdürülebilirlik etkisine doğrudan sahip olduğu vurgulanmıştır. Çalışmada sistemin yapısına ait detayların belirlenmesi önemsenmiş, koruma ve sürdürülebilirlik tartışmalarının ancak, sosyal yapıyı içine alan bir yaklaşım içinde yapılması gerektiği vurgulanmıştır. This study focuses on understanding the complexity of Anatolian cities unfit for general urban planning concepts (gauge, story height, etc.), maintain spatial sustainability, discussing the structuring decisions made during the preservation process and supporting such discussions with useful information and analyses. The scope of the thesis may be identified as the Anatolian cities which organize where the spaces forming naturally come together. As clarified in the first part of the study, the concept of the mentioned city organizing on its own stands for cities which bear traces of different periods depending on economical conditions, habits and cultures of life based on different ethnical and religious characteristics without any sanctions and maintain spatial continuity. The second part of the thesis centers upon the investigation of the process forming the morphology of Bergama. The disciplines and analyses relating to city analyses are discussed in the process of defining the method to be used in evaluating the morphology study. By means of focusing on the street textures which stand for the anatomy of the main structure of the city, Space Syntax method which studies on the relations amongst spatial forms is found fit for the thesis considering it shall contribute to the study. In the next part, the method is explained in detail and its expediency is defined. The method was evaluated on the basis of historical city center with precise borderlines still defined today by the decisions passed in relation to preservation. This method was realized through two parts evaluation for the case of Bergama. First present old city center which was outlined by the preservation orders were studied. Then the axles were studied at 1904 map of Bergama. These axles were exist in the same region of borders of preservation area in the plain of Bergama. In the end of the study, it is stated that the city-dwellers still continue preferring the same ways of social life today in Bergama analyzed according to the street pattern. It is explained that these analyses should be reinforced with statistics and quantitative analyses and should be considered for the development of the city. It is emphasized that such studies form a significant ground for preservation orders and that directly have sustainability effects for organically-developing cities.