Derviş Muhammed kolunda gelenek, etkileşim, eğitim ve Âşıki'nin şiir anlayışı

Abstract

Âşık Edebiyatı, derin etkiler bırakabilmiş bir halk edebiyatı koludur. Tarih sürecinde Âşık Edebiyatı gelişip zenginleşerek günümüze kadar varlığını sürdürmeyi başarabilmiştir. Malatya, aşıklık geleneğinin yaşatıldığı bir ilimizdir. Sivas, Erzincan gibi aşıklık geleneğinin zengin olduğu illerle komşu olması Malatya'da bu geleneğin güçlü bir şekilde görülmesine vesile olmuştur. XIX. Yüzyılda Malatya'nın Battalgazi, Arapgir, Darende, Arguvan ve Hekimhan ilçelerimizde aşık edebiyatının çok önemli temsilcileri yetişmiştir. Hekimhan'da Sadık Baba, Battalgazi'de Abdullah Fahri Baba-Borani; Arapgir'de Rengi, İdraki, Remzi Darende'de Kusuri, Mecruhi , Fethi Baba, Remzi, Cevri, Penahi, Feryadi; Doğanşehir'de Mücrimi; Arguvan'da Derviş Muhammed, Âşıki, Şah Sultan ilk akla gelen isimlerdir. Âşık Edebiyatı içerisinde Alevi-Bektaşi inancının önemli bir yeri vardır. Alevi- Bektaşi inancına ait düşünceler, bu anlayışın adap ve erkanı şiir ve deyişlerde geniş bir şekilde işlenir. Bu anlayışa sahip aşıklar Anadolu'nun çeşitli yörelerinde bu düşüncenin zengin örneklerini dile getirmişlerdir. XVIII. yüzyılın sonları XIX. yüzyılın başlarında Alevi- Bektaşi edebiyatının önemli temsilcilerinden biri de Âşıki'dir. Bir Alevi- Bektaşi şairi olan Âşıki üzerinde ilk defa R. Ahmet Sevengil'in "Yüzyıllar Boyunca Halk Şairleri" adlı eserinde yer verilmiştir. Âşıki konusundaki diğer çalışma Mustafa Bal tarafından yapılmıştır. Malatya'nın Arguvan İlçesine bağlı Karahöyük köyünden Mehmet oğlu Mustafa Bal (H:1329 doğumlu), küçük yaştan başlamak üzere Derviş Muhammed'in, Âşiki'nin ve Şah Sultan'ın nefeslerini, farklı kişilerden el yazısı, eski yazı, mecmua olarak toplamıştır. Mustafa Bal; İsa Köyünden Bekir Efendi'nin mecmuası, Halpuz köyünden Ahmet Efendi'nin mecmuası, Kuşu köyünden Geldiğ'in mecmuası, Divriği´den Hasan Hüseyin Asil ve Yusuf Hocanın mecmuasından bu şiirleri elde etmiştir. Mustafa Bal, Derviş Muhammed, Şah Sultan ve Âşıki'nin şiirlerini derlemiş; bu şiirler Merdivenköyü Şahkulu Derneği tarafından "Derviş Muhammedim Nuru Vahit Eseri Dillerde Şahit" İstanbul -1989 adlı kitapta yer almıştır. Ayrıca İbrahim Aslanoğlu, Kutlu Özen, Rasim Deniz gibi araştırmacılar Âşıki hakkında derlemeler ve makaleler yayımlamışlardır. Fakat Âşıki'nin şahsiyeti ve şiirleri hakkında kapsayıcı bir çalışma yapılmamıştır. Âşıki hakkındaki incelemelerin ve bilgilerin sınırlı kalmasının bizde uyandırdığı merak bu araştırmanın dayanak noktasını oluşturmuştur. Bu araştırmadaki amacımız; Âşıki'yi yaşadığı çevre ve bulunduğu gelenek içinde tanımak ve tanıtmak, Alevi-Bektaşi edebiyatı içerisinde yer edineceğini düşündüğümüz şiirlerinin unutulup gitmesini engelleyerek halk şiirine ve kültürüne katkıda bulunmaktır. Âşıki'nin yaşamı ve şiirleriyle ilgili parça parça bilgiler mevcuttur. Ancak bununla ilgili bütünleştirici bir çalışma yapılmamıştır. Yapmış olduğumuz bu çalışmada Alevi-Bektaşi geleneği içerisinde yetişmiş olan ve Derviş Muhammed'e intisap eden Âşıki'nin hayatı, şahsiyeti ve eserleriyle ilgili bilgiler ortaya konulmuştur. Çalışmamız beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Âşıki'nin dahil olduğu edebi dönem ve bu dönem içerisindeki aşıklık geleneği ve Alevi Bektaşi edebiyatı ele alınmıştır. Ayrıca aşık kolları çıkış noktaları ve etkileşimleri belirtilmiştir. İkinci bölümde, gelenek ve etkileşim çerçevesinde, Derviş Muhammed ile Âşıki arasındaki usta-çırak ilişkisi yansıtılmıştır. Âşıki'nin yaşamı ve yaşadığı coğrafya ele alınmıştır. Âşıki'nin başka şairlerle karıştırılan şiirleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde, Âşıki'nin şiirlerinde iç yapı çerçevesinde Âşıki'nin şiirlerinde işlediği konular örneklerle yansıtılmıştır. Dördüncü bölümde "Âşıki'nin Şiirlerinde Eğitim Unsurları ve Dil Kullanımları" , şairin, dile hakimiyeti tahlil edilmiştir. Beşinci ve son bölümde ise şiirlerin metni bulunmaktadır. Çalışmanın sonucunda, Âşıki'nin şiir dünyasının, gerek dönemi, gerek işlediği konular, gerekse eğitimsel yönü bakımından zengin olduğu kanısına varılmıştır. Araştırma süresince deneyimlerini benimle paylaşan ve bana rehberlik eden değerli danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Mehmet YARDIMCI'ya ve desteğini benden esirgemeyen eşime teşekkür ederim. The Minstrel Literature is a branch of folk literature having strong effects in Anatolia. In the course of history, the Minstrel Literature has been able to exist while being developed and enriched. Malatya is one of the cities in which the minstrel tradition is retained. Being neighbor to the cities having a rich minstrel tradition such as Sivas and Erzincan aroused Malatya in having the tradition such a strong way. In the 19th century, in the Battalgazi, Arapgir, Darende, Arguvan and Hekimhan districts of Malatya, some important representatives of minstrel literature were taught. There were Sadık Baba in Hekimgan, Abdullah Fahri Baba-Borani in Battalgazi, Rengi, Idraki, Remzi in Arapgir, Kusuri, Mecruhi, Fethi Baba, Remzi, Cevri, Penahi, Feryadi in Darende, Mucrimi who was born in Dogansehir and deceased in Gaziantep, Dervish Muhammed, Asiki, Sah Sultan in Arguvan. Alewi-Bektashi belief has an important place in the minstrel literature. The views of Alewi-Bektashi belief and its traditions are commonly found in the poetry and expressions. The minstrels having this belief produced some glorious examples of these views in various parts of the Anatolia. In the late 18th and early 19th centuries, one of the well-known representatives of Alewi-Bektashi literature is Asiki. Being an Alewi-Bektashi poet, Asiki was firstly mentioned in R. Ahmet Sevengil's "Folk Poets Throughout History". Another work about Asiki was written by Mustafa Bal. Mustafa Bal (born in 1329 according to hicra calendar), being the son of Mehmet from the Karahoyuk village in the Arguvan district, compiled the works of Dervish Muhammed, Asiki and Sah Sultan, starting from his childhood. He obtained these poems from Bekir Efendi's magazine in the Isa village, Ahmet Efendi's magazine in the Halpuz village, Geldig's magazine in the Kusu village, Hasan Huseyin Asil's and Yusuf Hoca's magazines in the Divrigi village. Mustafa Bal compiled the poems of Dervish Muhammed, Sah Sultan and Asiki and these were published by Merdivenkoyu Sahkulu Foundation in a book in Istanbul in 1989. Additionally, researchers such as Ibrahim Aslanoglu, Kutlu Ozen, Rasim Deniz published compilations and articles about Asiki. However, there has been no studies incorporating Asiki's character and poems. The curiosity why the studies about Asiki have been limited to date is the starting point of this thesis. The aim of this study is to get to know and introduce Asiki in the place he lived in and the tradition he belonged to, and to contribute to folk poetry culture by preventing his poems which we thought have a place in Alewi-Bektashi Literature from being forgotten. There exist some incomplete pieces of information about Asiki. But there has been no comprehensive study about him. The study is consisted of five sections In the first section, the literature period that Asiki belongs to and the minstrel tradition and Alewi-Bektashi literature in this period will be discussed. Moreover, the starting points of minstrel movements and their interactions will be described.In the second section, in terms of tradition and interaction, the mentor-protege relationship between Dervish Muhammed and Asiki will be presented. In the third section, in terms of the internal structure in his poems, the topics which Asiki used will be presented with examples. In the forth section, the educational subjects in Asiki's poems and language use will be examined. Finally, in the fifth section, the texts of the poems will be given. The results of the study revealed that Asiki's poetry is rich in terms of the period, his topics and educational aspect. I thank my thesis supervisor Assist. Prof. Mehmet YARDIMCI for sharing his experience with me and guiding me throughout this process, and I thank my wife for her valuable support.