Türkiye'de Kamu Açıklarının Oluşumunda Tarım Satış Kooperatifleri Birliklerinin Rolü ve Marmarabirlik Örneği

Abstract

1935 yılında çıkartılan 2834 sayılı Kanun ile çalışmalarına başlayan Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri ilk yıllarda kuruluş amaçlarına uygun olarak üreticilerine ve ülke ekonomisine ciddi katkılar sağlamışlardır. Ancak değişen şartlar ve çeşitli ekonomik dalgalanmalar tarım sektöründe faaliyet gösteren kesimin desteklenmesi gereğini gündeme getirmiş, üreticiler arasında örgütlü bulunmaları sebebiyle Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri de çeşitli destekleme politikalarında aktif olarak kullanılmışlardır. Söz konusu destekler zamanla kooperatif ve birliklerin kamu kuruluşları gibi algılanmasına yol açmış ve siyasi iktidarlar kooperatif ve birliklerde etkin rol oynar hale gelmiştir. Daha sonraları yapılan çeşitli yasal düzenlemelerle kamunun ağırlığı artarak devam etmiş, kooperatif ve birlikler zamanla ana kuruluş amaçlarından uzaklaşmış ve bunun sonucunda bütçe açıklarının oluşmasında önemli rol oynamışlardır. Bütçe yükü, destekleme politikalarının eksikliği, hedef kitle seçimi, gelir dağılımında eşitsizlik, piyasa koşullarına karşı duyarsızlık ve taraf olunan anlaşmalardan kaynaklanan yükümlülükler, Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri üzerinden yapılan destekleme politikalarında değişimi gündeme getirmiştir. Çalışmada amaçlarından uzaklaşan birliklerin ülke ekonomisine verdiği zararın boyutları açıklanmaya çalışılmış ve bu kuruluşların doğru politikalarla sağlayacakları faydaların gösterilmesi için yeniden yapılanmasını sağlayan Marmara Zeytin Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Marmarabirlik) örnek olarak işlenmiştir. Agricultural sales cooperatives and unions that began their work in 1935 with the adoption of Law No 2834 made significant contributions to their producer members and the national economy in general in the first years. However changing circumstances and various economic fluctuations made it necessary to support agricultural sector and the agricultural sales cooperatives and unions were used actively in certain support policies because of the fact that they were organized among the producers. In time the subsidies in question caused the cooperatives and unions to be perceived as public institutions and governments started to play a more active role on them. Later the domination of the public influence continued and increased with certain legal arrangements being made for this purpose. The cooperatives and unions left behind their original purpose of establishment and as a result became a significant contributor to public deficits. The budgetary burden, deficits of support policies, choice of target segment, unfairness in income distribution, indifference to market conditions and obligations arising from the agreements signed brought to the agenda changes in support policies implemented through agricultural sales cooperatives and unions. In this paper the size of the damage cooperatives and unions that left behind their original purpose gave to the national economy is explained and Marmara Olive Agricultural Sales Cooperatives Union (Marmarabirlik) is analyzed as an example of the benefits these institutions would bring under correct policies.