TEK PARTİ DÖNEMİNDE İNHİSARLAR (1923-1946)

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı döneminden İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar olan sürezarfında inhisarların tarihsel gelişim süreçleri içerisinde Türkiye'ye katkıları, halka etkisi,iktisadi politikalar içerisindeki konumu ve meclisteki akisleri anlatıldı. Osmanlı dönemindeborçlara karşılık Düyûn-ı Umumiye'ye devredilen inhisarlar, Borçlar İdaresi'nin tasfiyesiile Türkiye Cumhuriyeti'nin kontrolüne alındı. Rejim bu inhisarları millileştirerek döneminyapısı gereği özel şirketlere devretti. Yönetim, bir takım inhisarları yabancı sermayeyebırakırken bazı tekelleri İttihat ve Terakki'den kalan anlayışla milli burjuvazi yaratmaeğiliminde Türk anonim şirketlerine ihale etti. Teşvik-i Sanayi Kanunu gibi çeşitli özendiriciuygulamalara rağmen dönemin olumsuz koşulları ve 1929 dünya ekonomik krizi nedeniyleekonomide beklenilen gelişme sağlanamayınca 1930 yılından itibaren siyasi, ekonomik vetoplumsal boyutları daha sık tartışma konusu edilen devletçilik modeline geçildi. Devleteliyle kalkınmada inhisarlar özel şirketlerden alınarak devlet tekelleri doğrudan kendisiyönetmeye başladı hatta bu dönemde İnhisarlar Bakanlığı kuruldu. İkinci Dünya Savaşısırasında konulan ağır vergiler bir şekilde inhisarlara da yansıtıldı. Bu dönemde bütçeninönemli bir kısmını inhisar gelirleri oluşturdu. Devletçilik döneminin şartları gereği hemenher kurum ve kuruluş doğrudan devletin organları tarafından yönetildiğinden bu çalışmadasadece isminde inhisar geçen kurum ve kuruluşlar ele alındı. In this study, it is ivestigated, in the develpoment periods, the contributions ofmonopolies to Turkey,the effects to the public,its position in the financial politics and thereflections in the assembly in the period from the Ottoman Empire to the end of WorldWar II. The monopolies which were delivered to the Ottoman Public Debt Administrationin response to debts in the Ottoman term were taken under the control of the Republisof Turkey through the liquidation of the Debt Administration. The government vested inprivate corporations these monopolies by nationalizing. While the government awarded the contract for some monopolies to the foreign investment, the government awarded thecontract for other monopolies to Turkish incorporated companies tending to create Turkishbourgeoisie with comprehension from Committee of Union and Progress. When the expecteddevelopment in the economics was notprovided due to the unfavourable conditions and 1929World Economic Depression in spite of various encouraging implementations such as theLaw for the Encouragement of Industry,the model of the statism whose political, economicand social dimensions was more frequently handled was applied. The Republic started togovern monopolies by itself directly by taken the monopolies from the private companies.Besides, The Ministry of Monopoly was founded. The exorbitant taxes taken from duringthe World War II were reflected to monopolies.The income of monopolies constituted of theimportant par of budget in this period. because almost corporations and institutions weredirectly governed by the units of the government as a necessity of the period of statism, it wasdealt with only the corporations and institutions whose names were included in monopoly.