Kolorektal kanser tanılı hastaların yakınlarında kanserden korunmaya yönelik tutum ve davranış değişikliklerinin değerlendirilmesi

Abstract

Gündüz tedavi merkezinde kemoterapi tedavisi alan kolorektal kanser tanılı 85 hasta değerlendirmeye alınarak bu hastaların yakınları olan toplam 336 kişiye anket uygulandı. Anket toplam 47 sorudan oluşmaktaydı. Anketin ilk bölümünde sosyodemografik özelliklere ilişkin sorular, ikinci bölümünde ise kanserden korunma ve taramaya yönelik tutum ve davranışları değerlendiren sorular (beslenme durumu, düzenli fizik aktivite, aspirin kullanımı, vitamin ve mineral hapı kullanımı, gaitada gizli kan testi, kolonoskopi vb.) bulunmaktaydı. Bu konu başlıkları ile ilgili olarak önce kanserden korunma ve taramaya yönelik mevcut tutum ve davranışları soruldu, ikinci basamakta da yakını kanser tanısı aldıktan sonraki tutum ve davranışlarında değişiklik olup olmadığı, olduysa da hangi yönde olduğu soruldu. Anket sonucu elde edilen verileri istatistiksel olarak karşılaştırmak için hastalar ve hasta yakınları özelliklerine göre gruplara ayrıldı. Ankete katılan 336 hasta yakınının %50,6‟i erkek, %49,4‟sı kadın, yaş ortancası 44, vücut kitle indeksi (VKI) ortancası 25,6 idi. Ankete katılanların tamamının hastalarının hastalığını tanı konulduğu sırada öğrendikleri, yakınlık derecesi bakımından en sık oranda hastanın oğlu (%25,3) olduğu, eğitim durumu bakımından %31,5‟nin lise mezunu olduğu ve %57,1‟nin ekonomik yönden idare ediyorum şeklinde ifade ettiği görüldü. Yaşadıkları yer bakımından değerlendirildiğinde %97‟sinin Ege Bölgesi‟nde yaşadığı, %52,7‟sinin hiç sigara içmediği, %36,3‟ünün alkol kullandığı, %77,4‟ünün düzenli egzersiz yapmadığı, %58,6‟sının orta düzeyde hareketli olduğu, %3,6‟sının GGK testi yaptırdığı, %6,8‟inin de kolonoskopi yaptırdığı görüldü. Hasta yakınlarına hastaları kanser tanısı aldıktan sonra alışkanlıklarındaki değişiklikler sorulduğunda %73,6‟sının sigara alışkanlığında değişiklik yapmadığı, %92‟sinin egzersiz alışkanlığında değişiklik yapmadığı, sadece 1 kişinin (%0,3) aspirin kullanmaya başladığı, 4 kişinin (%1,2) ise vitamin + mineral hapı kullanmaya başladığı, %1,5‟inin GGK testi yaptırdığı, %2,7‟sinin kolonoskopi yaptırdığı, %18,2‟sinin beslenme alışkanlığında değişiklik yaptığı, %6,2‟sinin alkol tüketimini değişitirdiği görüldü İleri evredeki hastaların yakınlarının sigarayı daha yüksek oranda bıraktığı (p=0,028), daha yüksek oranda egzersiz yapmaya başladığı veya egzersizi artırdığı (p=0,012), daha yüksek oranda beslenme değişikliği yaptığı görüldü (p=0,008). Hasta yakınlarının yakınlık derecesine göre yapılan değerlendirmede hastalığı öğrendikten sonra hastaların eşlerinin daha yüksek oranda beslenme değişikliği yaptığı görüldü (p=0,000). Ankete katılanların cinslerine göre yapılan değerlendirmede erkeklerin kadınlara göre daha yüksek oranda sigara içtiği (p=0,000) ve alkol tükettiği görüldü (p=0,000), erkeklerin daha yüksek oranda sigarayı bıraktığı (p=0,000) saptandı. Ankete katılanların yaş gruplarına göre yapılan değerlendirmede 50 yaşın altındakilerin daha yüksek oranda sigara içtiği, 50 yaşın üstündekilerin ise daha yüksek oranda sigarayı bıraktığı gözlendi (p=0,012). Hasta yakınlarının VKİ ile yapılan karşılaştırmalarda düzenli egzersiz alışkanlığı olmayanların VKI‟nin daha yüksek olduğu (p=0,002). VKI‟i yüksek olanların hastalığı öğrendikten sonra daha yüksek oranda beslenme değişikliği yaptığı görüldü (p=0,015). Ankete katılanların ekonomik durumlarına göre yapılan analizlerde ekonomik durumu iyi olanların daha yüksek oranda düzenli egzersiz yaptığı (p=0,002) ve GGK testi yaptırdığı görüldü (p=0,029). Hasta yakınlarının eğitim durumları ile yapılan karşılaştırmalarda eğitim düzeyi arttıkça, alkol tüketimi (p=0,000) ve düzenli egzersiz yapma oranının arttığı (p=0,01), daha yüksek oranda kanserden korunma amacıyla vitamin + mineral hapı kullandığı (p=0,003), hastalığı öğrendikten sonra daha yüksek oranda kolonoskopi yaptırdığı (p=0,027) görüldü. Eğitim düzeyi düşük olanların ise günlük yaşamda kendini daha yüksek oranda az hareketli olarak ifade ettiği görüldü (p=0,003). Ailesinde başka kolorektal kanser tanısı olan hasta yakınlarının hastalığı öğrendikten sonra diğerlerine göre daha yüksek oranda kolonoskopi yaptırdığı saptandı (p=0,037). Sonuç olarak, ankete katılanların bazal değerlendirmesinde yüksek oranda sigara içtiği, yüksek oranda düzenli egzersiz yapmadığı ve yüksek oranda alkol aldığı gözlendi. Yakını kanser tanısı aldıktan sonra ise çoğunluğun sigara içme alışkanlığında ve egzersiz alışkanlığında değişiklik yapmadığı görüldü. Sadece yakını ileri evre hastalığa sahip olanların sigarayı bırakma oranın yüksek olduğu gözlendi. Ayrıca bu kişilerde egzersizi arttırma veya egzersize başlama ve beslenme değişikliği yapma oranlarının da yüksek olduğu görüldü. Eğitim düzeyi yüksek olanların ise hastalığı öğrendikten sonra daha fazla oranda kolonoskopi yaptırdıkları gözlendi. Eighty-five patients diagnosed with colorectal cancer, who received chemotherapy at outpatient unit, were evaluated, and a questionnaire was performed for 336 relatives of the patients. The questionnaire consisted of 47 questions. While the first section of the questionnaire included questions related to socio-demographic characteristics, whereas the second section included questions that evaluate the attitude and behaviours concerning prevention against cancer and screening (nutritional status, regular physical activity, aspirin use, use of vitamin and mineral pills, fecal occult blood test, colonoscopy etc.). Concerning these topic titles, firstly, the current status of attitude and behaviour concerning prevention against cancer and screening was asked; in the second stage, it was asked whether a change occurred in their attitude and behavior after their relative was diagnosed with cancer and if any, type of the change occurred was asked. With an aim to compare the data obtained as a result of the questionnaire, patients and patients‟ relatives were divided into groups according to their characteristics. Among 336 patient relatives who participated in the questionnaire, 50,6% were male, 49,4% were female, median age was 44 and median BMI was 25,6. It was observed that all patients‟ relatives participating in the questionnaire found out the patients‟ disease during the diagnosis of disease; respectively, they were most commonly the patient‟s son (25,3%), 31,5% were high school graduates, 57,1% stated that they were getting by in terms of economy, 31% were housewives, 97% were living in Aegean Region, 52,7% have never smoked, 36,3% had alcohol usage, 77,4% did not do regular exercise, 58,6% had a moderate physical activity, 3,6% had a fecal occult blood test and 6,8% underwent colonoscopy. When the patients‟ relatives were asked about their habitual changes after their patients were diagnosed with cancer, it was seen that 73,6% did not change their smoking habits, 92% did not change their exercise habits, only one person started using aspirin (0,3%), 4 people (1,2%) started using vitamin + mineral pills,1,5% had a fecal occult blood test, 2,7% underwent colonoscopy, 18,2% changed their nutritional habits, and 6,2% changed their alcohol consumption. It was seen that relatives of patients who were in advanced stage quit smoking at a higher rate (p=0,028); these relatives started doing exercise at a higher rate or increased doing exercise (p=0,012), and they started making nutritional changes at a higher rate (p=0,008). In the evaluation made as per degree of relationship of the patients‟ relatives, it was seen that after finding out about the disease, patients‟ spouses made nutritional changes at a higher rate (p=0,000). In the evaluation made as per the gender of questionnaire participants; it was observed that men quit smoking at a higher rate (p=0,000), women did not smoke at a higher rate (p=0.000), and men consumed a higher rate of alcohol compared to women (p=0,000). In the evaluations made as per age group of the questionnaire participants; it was seen that people above 50 quit smoking at a higher rate, where as people below 50 smoked at a higher rate (p=0,012). In the comparisons made with BMI of the patients‟ relatives; it was observed that those without regular exercise habits had a higher BMI (p=0,002). It was seen that those with a high BMI changed their nutritional habits at a higher rate after finding about their patient‟s disease (p=0,015). In the analyses made as per economic status of the questionnaire participants; it was observed that people with a good economic status did regular exercise at a higher rate (p=0,002), and those with a good economic status had a fecal occult blood test at a higher rate (p=0,029). In the comparisons made in terms of education status of patients‟ relatives, it was seen that, as the education level increased, alcohol consumption (p=0,000) and regular exercise increased (p=0,01), the relatives used vitamin + mineral pills for protection against cancer at a higher rate (p=0,003) and they underwent colonoscopy at a higher rate (p=0,027) after finding out about the disease. On the other hand, it was seen that those with a low education level considered themselves to have a low physical activity at a higher rate in daily life (p=0,003). It was detected that patients‟ relatives, who had another patient diagnosed with colorectal cancer in their families, underwent colonoscopy at a higher rate compared to other relatives (p=0.037). Consequently, in the baseline assessment of questionnaire participants, they had high rate of smoking, high rate of not doing exercise and high rate of alcohol usage. It was observed that, after their patients were diagnosed with cancer, the majority of them did not change their smoking and exercise habits. It was observed that only the relatives of patients who were in advanced stage quit smoking. Also it was seen that these people increased or started doing exercise and making nutritional changes at a higher rate. Also it was seen that relatives with a higher education level underwent colonoscopy after finding about the disease at a higher rate.