Türkçe tarih söyleminde adlaştırmanın işlevleri

Abstract

Bilinebilir geçmişi 'yaşama döndürmek'ten öte, insanların yaptıklarıyla, yazıya dökülenler arasındaki mesafeyi arttırmayı amaçlayan tarih söylemi, bu süreçte insan katılımcıları siler; eylemleri nesnelere, zamandaki sıralılığı da bir sahneye dönüştürür. Bu uzaklaşmayı sağlayan temel dilsel kaynak, Adlaştırmadır. Dizgeci-İşlevsel Dilbilgisi Modeli çerçevesinde bu çalışmanın amacı, Türkiyede İlköğretim ve Ortaöğretim düzeyinde okutulan tarih metinlerindeki adlaştırma olgusunun tarih metinlerinin sınıf düzeylerini belirlemede bir ölçüt olarak işleyip işlemediğini incelemektir. Bu amaç doğrultusunda çalışmamız iki temel araştırma sorusu belirlemiştir: 'Adlaştırma temel alınarak Türkiyede İlköğretim ve Ortaöğretim düzeyinde okutulan tarih metinlerinde yeğlenen sözbilimsel kip saptanabilir mi?' ve 'Bu sözbilimsel kip/lerin dilsel yapılanması ve dağılımı incelenerek Türkiyede İlköğretim ve Ortaöğretim düzeyinde okutulan tarih metinlerinin sınıf düzeyi beklentileri saptanabilir mi?' Türkiyede İlköğretim ve Ortaöğretim düzeyinde okutulan ders kitaplarındaki tarih metinlerinden oluşan örneklem üzerinde yapılan çözümlemeler sonucunda, Türkçe tarih metinlerinde yeğlenen sözbilimsel kipin adlaştırma temel alınarak saptanabildiği bulgusuna ulaşılmıştır. İkinci araştırma sorusuna ilişkin çözümlemelerse, Türkiyede İlköğretim ve Ortaöğretim düzeyinde okutulan tarih metinlerinin sınıf düzeyi beklentilerinin yeğlenen sözbilimsel kipler bağlamında saptanabileceğini ortaya koymuştur. Bu bulgular ışığında, Türkiyede İlköğretimde düzeyindeki tarih metinlerinin insan ve nesneleri tanımlayan ve sınıflandıran olayları zamanda sıralılık ilkesi çerçevesinde düzenleyerek öğrencilere tarih alanına özgü içerik bilgisi edindirmeye; Ortaöğretim düzeyindeki tarih metinlerininse Savlama kipinin soyut dilsel biçimleri aracılığıyla öğrencilere "geçmişe ilişkin karşıt görüşlerin akılcı bir sorgulama çerçevesinde değerlendirilmesi" için gerekli eleştirel düşünce yetilerini (tarih okuryazarlığı) kazandırmaya yönelik düzenlendiğini söyleyebiliriz. Anahtar Sözcükler: Tarih Söylemi, Sözbilimsel Kipler, Dizgeci İşlevsel Dilbilgisi Modeli, Sınıf Düzeyi Beklentileri, Adlaştırma Discourse of history aiming at distancing the things people do from the things written down, omits the human participants, turns verbs into things and replaces time by frozen setting in time in this process. The primary linguistic resource providing this distancing is Nominalization. Within the framework of Systemic Functional Linguistics, this study aims at investigating whether nominalization functions as a linguistic resource in defining the grade level expectations in history texts used in primary and secondary schools in Turkey. There are two primary reseach questions of this study: 'Is it possible to determine the preferred rhetorical mode using nominalization in the history texts used in primary and secondary schools in Turkey?' and 'Is it possible to determine the grade level expectations of the history texts used in primary and secondary schools in Turkey through these preferred rhetorical modes' linguistic structure and distribution? As a result of the analyses conducted on a sampling of history texts chosen from textbooks used in primary and secondary schools in Turkey it is found out that the preferred rhetorical mode in history texts can be determined using nominalization as a linguistic resource. Analyses conducted in order to answer the second research question lead us to posit that nominalization can also be used as a linguistic resource in defining the grade level expectations of the history texts used in primary and secondary schools in Turkey. In accordance with these findings it can be argued that the history texts used in primary schools in Turkey are primarily concerned with providing the students with the information of content in the field of history. They are concerned with sequence of activities, describing and classifying people and things. On the other hand, the texts used in secondary schools meet the grade level expectations in exposing the students to abstract forms of argumentation through an increased use of nominalization as a meaning-making resource. Keywords: Discourse of History, Rhetorical Modes, Systemic Functional Linguistics Model, Grade Level Expectations, Nominalization