Türkçe tarih ders kitaplarında nedenselliğin kurgulanması

Abstract

Tarih metin türü üzerine yapılan çalışmalar, bu alanda neden, zaman ve yorumun temel kavramlar olduğunu göstermektedir. Bu kavramlardan biri olan ve kısaca metnin tümceleri arasındaki neden-sonuç ilişkisi olarak betimlenen nedensellik örüntülerini kavrayabilmek, metnin düzenlenmesi, metin-dışsal ve metin-içsel nedenselliği ifade eden belli bağlaçlar, adlar, eylemler ve örtük nedensellik gibi bir dizi sözlük-dilbilgisel ve mantık-anlambilimsel örüntüleri ve işlevini bilmeyi gerektirir. Tarih metin türüne ilişkin çalışmalar, bu türün anlatı, açıklama ve sav metin tiplerini içerdiği; bu metin tiplerinin, metinde nedenselliğin kurgulanmasında kullanılan sözlük-dilbilgisel ve mantık-anlambilimsel örüntülerin ne yoğunlukta kullanıldığının belirlenmesiyle ortaya konduğunu göstermektedir. Ayrıca, tarih ders kitapları ve öğrenci metinleri üzerine yapılan çalışmalar, sınıf düzeyi ile metin tipi arasında taksonomik bir ilişki olduğunu göstermektedir; alt düzeylerde metinler anlatı metinleri olarak kurgulanırken, sınıf düzeyi yükseldikçe anlatı metinlerinin yerini açıklama ve sav metinleri almaktadır. Bu çalışmada, Türkçe İlköğretim VIII ve Lise III T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük kitaplarından seçilen metinlerde nedenselliğin hangi sözlük-dilbilgisel ve mantık-anlambilimsel örüntülerle, ne amaçla kullanıldığı ve bu örüntülerin kullanım sıklığının sınıf düzeyine göre farklılık gösterip göstermediği araştırılmıştır. Araştırmamızın bulguları, İlköğretim VIII. sınıf tarih ders kitabındaki metinlerde kullanılan sözlük-dilbilgisel ve mantık-anlambilimsel örüntülerle nedenselliğin metin-dışsal olarak, olay zamanı çizgisi takip edilerek ve anlatı metin tipinin tarihsel öyküleme ve tarihsel artzamansal nedenleme alt tiplerinin özelliklerini taşıyacak biçimde kurgulandığı; Lise III. sınıf düzeyinde ise, olay zamanı göz ardı edilip metin içi düzenlemeye önem verilerek olayların kurgulandığı ve metinlerin açıklama ve sav metin tipleri ve alt tiplerinin özelliklerini taşıdığı saptanmıştır. Bu sonuç, metin-tipi ve sınıf düzeyi arasında saptanan taksonomik ilişkinin varlığını destekler niteliktedir. Studies on the linguistic resourcesfor making historical meaning reveal that causality is one of the key concepts in this field. Studies also reveal that history textbooks display the use of narrative, explanatory and argumentative text types, and that these text types can be identified by analyzing the frequency of lexico-grammatical and logico-semantic patterns used in a text. Furthermore, studies conducted on history texbooks exhibit a taxonomic relationship between the stages in secondary schooling and the text type use: in the earlier years history texts are constructed as narration; whereas in the later years they are replaced increasingly by explanation and argumentation. This study investigates the types of lexico-grammatical and logico-semantic patterns used in the construction of causality, their functions and the possible correlation between frequency of these patterns and the stages in the secondary school curriculum. Our data of analysis consist of the texts randomly chosen from the Turkish history textbooks studied in years VIII and XI in the secondary school curriculum. The findings reveal that lexico-grammatical and logico-semantic patterns used in the year VIII construct causality between the events in the history text-externally, taking the time line into consideration and they are organized as historical recount and historical account sub-text types of the narrative; whereas in the year XI, the causal relations are constructed ignoring the time line and paying more attention to text-internal organization. The texts at this stage mainly bear explanatory and argumentative linguistic resources for making historical meaning. The result of our research correlates with the previous studies in that there is a taxonomic relationship between the text type and the progress through secondary school curriculum.