Anadolu Selçukluları devrinde yazılan bir kaynak: Niğdeli Kadı Ahmed'in el-Veledü'ş-Şefik ve'l-Hafidü'l-Halik'ı

Abstract

Selçuklular'ın Anadolu'yu fethi ve ardından bu coğrafyaya adım adım nüfuz etmesi sürecini yansıtan çok fazla yerli tarihi kaynağa sahip değiliz. 608/1211 yılında Kadı Burhaneddin Anevi tarafından manzum olarak kaleme alınan Enisü'l-Kulûb ile 765/1364 yılı civarında kimliği meçhul bir müellif tarafından yazılan muhtasar Tarih-i Âl-i Selçuk der Anatoli isimli eserlerdeki mahdut malumatı istisna edecek olursak, elimizde Anadolu Selçukluları ile ilgili iki mufassal yerli tarihi kaynak kalır: 680/1282 yılı civarında İbn Bibi olarak tanınan Nasıruddin Hüseyin b. Muhammed tarafından yazılan el-Evamirü'l-Alaiyye fi'l-Umûri'l-Alaiyye (Selçuk-name) ile 723/1323 yılında Kerimüddin Aksarayi tarafından kaleme alınan Müsameretü'l-Ahbar ve Müsayeretü'l-Ahyar (Tezkire-i Aksarayi). İşte sayı bakımından pek fazla bir yekün tutmayan bu tarihi kaynaklar arasında Niğdeli Kadı Ahmed tarafından 733/1333'te kaleme alınan muhtasar bir İslam tarihi hüviyetindeki el-Veledü'ş-Şefik ve'l-Hafidü'l-Halik isimli eser de, merhûm M.F. Köprülü'nün ifadesiyle "dini ve içtimai tarihe dair verdiği malumat" ile diğerlerinden ayrılır. Bu çalışmada, asıl olarak mezkûr eserin şu ana kadar bilinen tek nüshası durumundaki Süleymaniye Kütp. Fatih Böl. No: 4518'deki metni tashih edilerek ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Farsça metinde verilen bilgilerden hareketle de eser, müellifi ve dönemi üzerine değerlendirilmelerde bulunulmuştur. Bu çerçevede Giriş bölümünde, el-Veledü'ş-Şefik'in yazıldığı zamanı ve zemini bilmek açısından dönemin tarihi ve Farsça tarih yazım geleneği ele alınmış, ayrıca bugüne kadar eserle ilgili yapılan yorumlar ve çalışmalar üzerinde durulmuştur. Birinci Bölüm'de müellif Kadı Ahmed'in hayatı ve eseri detaylı bir şekilde incelenmiştir. İkinci Bölüm'de ise, eserin bizce önemli yanını oluşturan kısımları tercüme edilerek verilmiştir. Tashih edilmiş olan Farsça metin, ayrıca ikinci cilt olarak sunulmuştur. We have a few local historical sources concerning the process of the conquest and then occupation of Anatolia by Anatolid Seljukids. With the exception of definite knowledges in Enisü'l-Kulûb, written in verse by Kadı Burhaneddin Anevi in 608/1211, and in the concise work Tarih-i Âl-i Selçuk der Anatoli written by an anonymous author approximately in 765/1364, what is left related to Anatolid Seljukids is two native detailed historical sources: firstly, el-Evamirü'l-Alaiyye fi'l-Umûri'l-Alaiyye (Selçuk-name) written by Nasıruddin Hüseyin b. Muhammed, wellknown as İbn Bibi, in 680/1282, and secondly, Kerimüddin Aksarayi's Müsameretü'l-Ahbar ve Müsayeretü'l-Ahyar (Tezkire-i Aksarayi) written in 723/1323. Also among too few historical sources in question is the work as a concise history of Islam el-Veledü'ş-Şefik ve'l-Hafidü'l-Halik written by Niğdeli Kadı Ahmed in 733/1333, and "informations given about religious and social history" in the work, as put by the late M. F. Köprülü, differentiates it from the others With and by way of our thesis, the text which is single copy of the work at the moment, registered in the Library of Süleymaniye, Fatih Section No: 4518, has been corrected and edited and presented for the benefit of mass. Inspired from informations in Persian text, we have tried to make some partial evaluations and interpretations about the work, its author and its period. In this context, in Introduction, it is dealt with the history of the period and the tradition of Persian historiography in that we easily know the time and the ground in which it was written down, and also evaluations and interpretations made till now about the work are stressed. First Chapter tells Kadı Ahmet's life and work by following the trails of knowledges given in the work. In the Second Chapter, we have translated certain parts of the work which are regarded as important by us into Turkish. Beside, the original Persian text in its edited versiyon is submitted as the second volume.