Türkçede koşullu yapılar

Abstract

Dilbilim, psikoloji, felsefe gibi pek çok disiplinin ilgi alanı içinde olan koşullu yapılarda öncül tümce ve sonuç tümcesinin konumlarının bu yapıların söylem işlev(ler)ini belirlediği varsayımına dayanan bu çalışmada, Türkçe koşullu yapıların söylem özellikleri ve işlevleri açısından betimlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda temel varsayımımızı sınamak için 'Türkçe koşullu yapılarda öncül tümce/eğer-yantümcesi ve sonuç/anatümcenin konumları nedir?', 'Öncül tümce/eğer-yantümcesi ve sonuç/anatümcenin konumlarına göre koşullu yapının işlev(leri) ne(ler)dir?' ve 'Öncül ve sonuç tümcelerinin konumlarına göre, koşullu yapının söylem işlevi/işlevleri nelerdir? Bu işlev(ler) söylem bağdaşıklığını nasıl etkilemektedir?' sorularına yanıt aranmıştır. Bu araştırma sorularını yanıtlayabilmek için, planlanmış 8 farklı polisiye romandan oluşan bütünce incelenmiş, İşlevci Yaklaşım çerçevesinde Declerck ve Reed'in (2001) 'Koşullu Yapı Yaklaşımı' ve Prince'i (1992) temel alan Chang-Bong'un (2001) çalışmaları doğrultusunda çözümlenmiştir. Çözümlemelerden elde eldilen verilere göre araştırma sorularımızın yanıtları sırasıyla şöyledir: 1. Türkçe koşullu yapılarda 'öncül tümce + sonuç tümcesi dizilişi' belirtisiz diziliştir. 2. Belirtisiz dizilişe göre Türkçe koşullu yapılar en sık tümüyle durum-belirleme işlevini üstlenmekte, bunu da 'S-durumunun hangi koşullar altında gerçekleştiğini belirleyen koşullu yapılar' aracılığıyla sağlamaktadır. Buna göre ortaya çıkan sonuç, koşulsal bilginin dinleyicinin/okuyucunun zihninde belirtisiz diziliş sergileyen Türkçe koşullu yapıların üstlendikleri 'durum-belirleme işlevi'yle işlemlenebildiğini göstermektedir. Belirtili dizilişe göre ise en sık 'kaçınma-Ö koşullu yapıları'nın kodlanmasıyla, Türkçe koşullu yapılar yorumlama işlevi üstlenmekte; konuşucu, sonuç tümcesinin içeriğini öncül tümcenin üstlendiği işlevler aracılığıyla değerlendirmeye sunmaktadır. 3. Türkçe koşullu yapılar dizilişlerine pek çok farklı söylem işlevleri üstlenmekte (belirtisiz dizilişte en sık karşıt görüş bildirme ve varsayımsal olasılık önceki savunuyu yineleme, belirtili dizilişte en sık önceki savunuyu yorumlama, yapılması zorunlu görünen bir öneride bulunma, sıra alma stratejisi uygulama) ve üstlendikleri bu söylem işlevlerini 'çıkarımsal bilgi, verilmiş bilgi + yeni bilgi' belirtisiz bilgi yapısı dizilişini kodlayarak gerçekleştirmekte ve bu sayede söylem bağdaşıklığının güçlendirilmesine katkı sağlamaktadır. Dolayısıyla, çalışmamızın başında ortaya koyduğumuz varsayımlar bütünce çözümlemesi sonucunda elde edilen bulgularla doğrulanmıştır. In this study, which is based on the presupposition that in conditional sentences , the area of study in many disciplines like linguistics, psychology and philosophy, protasis and apodosis clauses determine the discourse function(s) of these sentences, Turkish conditional sentences are aimed to be described in terms of their discourse features and functions. To meet this target, the answers to these questions have been sought; "What are the positions of protasis and apodosis/main clause in Turkish conditional sentences?", "What are the functions of the conditional clause according to the positions of the protasis and main clause?" and "What is/are the discourse function/functions of the conditional clause according to the positions of the protasis and apodosis? How do this/these funciton/functions affect discourse coherence? In order to answer these research questions a corpus which consists of 8 different detective novels were studied, and these novels were analysed according to Declerck and Reed's (2001) approach to the conditional clauses and Chang-Bong's (2001) studies which is based on Prince (1992). According to the findings of our analysis are as follows: 1. In Turkish conditional sentences 'protasis + apodosis order is the unmarked order. 2. According to the unmarked order, Turkish conditional clauses mostly undertake the purely case-specifying function and maintain this through the conditional clauses named 'purely case-specifying P-clause specifying the circumstances under which the perception of the Q-situation may take place'. The result got accordingly shows that the conditional information can be processed with the help of the case-specifying function of Turkish conditional clauses which occupies the unmarked order in the in listener/reader's mind. According to the marked order, Turkish conditional clauses mostly assume the comment function by encoding "Hedging-P conditionals" and the speaker presents the content of the apodosis via the functions of protasis. 3. Turkish conditionals undertakes a lot of different discourse functions (in the unmarked order; most frequently as "counter idea presentation" and "repetition of preceding proposition presuppositionally"; in the marked order; most frequently as "the interpretation of the preceding comment", "making an obliged suggestion" and "a turn-taking strategy") and they carry out the discourse functions in question by encoding 'inferrable information, given information + new information' unmarked information structure order and thus, they contribute to strenghten discourse coherence. Hence, the presuppositions that we set forth in the beginning of our study were confirmed with the findings that had been obtained by the corpus analysis.