Fazlullah-ı Hurûfi ve Hurûfilik

Abstract

Hurufilik'in kurucusu, Naimi ve Esterabadi mahlaslarıyla da bilinen, Fazlullah-ı Hurûfi 740/1340 yılında İran'daki Esterabad şehrinde doğdu. Erken yaşlarından itibaren Tasavvufun ve özellikle de Mevlana Celaleddin-i Rûmi'nin etkisinde kaldı. 1357 yılında 17 yaşlarında iken manevi yolculuğuna paralel ilerleyecek olan, maddi yolculuğuna çıkmaya karar verdi. Böylece Harizm, İsfahan, Tebriz, Yezd, Damgan ve Bakü şehirleri arasında çeşitli zamanlarda çeşitli sürelerde kaldı. Başlangıçta Tasavvuf sınırları içinde gördüğümüz Fazlullah daha sonra aşırı batıni yorumlarla kendini gösterdi. 788/1386 yılından itibaren bu görüşlerini İran ve Azerbaycan dolaylarında yaymaya başladı. Timur'u kendi görüşlerine davet etti fakat başarısız oldu. Timur'un emriyle, oğlu Miranşah tarafından 796/1394 yılında Nahçivan yakınlarındaki Alıncak kalesinde idam edildi. Geniş kitlelere ulaşan Hurûfilik, ondan sonra Azerbaycan'da bastırılmasıyla çeşitli şekillerde kendi varlığını gizliden gizliye devam ettirdi. Fazlullah'a göre Kur'an, sonraki Hurûfilerin de uyguladığı gibi, harflerle te'vil edilmelidir. Kainat sonsuzdur ve belli bir sistem içinde hareket etmektedir. Allah kainattaki her şeye tecelli etmiştir. Bu tecelli kelimeler dolayısıyla da harfler -Arap alfabesinin 28 harfi ve Fars alfabesinin 32 harfi- sayesinde gerçekleşir. Çünkü her nesnenin bir ismi vardır ve bu isim harflerden oluşur. Tecelli insanda -özellikle de yüzünde- en üst noktaya ulaşır. Fazlullah'ın ölümünden sonra, onun fikirleri, Nesimi, Ali el-Âla, Ferişteoğlu ve diğer Hurûfiler tarafından geliştirildi ve yayıldı. Türkiye'de Bektaşilik ve İran'da Ehl-i Hakk, birçok dini kavramları Hurûfilik'ten alarak önemli etki altında kaldılar. Fazlallah Hurufi is creator and spiritual head of the Hurufi movement, also called Astarabadi and Naimi. He was born in Astrabad, Iran, in 740/1340. He was strongly drawn to Sufism and the teachings of and Rumi at an early age. In 1357, at around the age of seventeen, Fazlallah started his journey and travelled between Khwarazm, Isfahan, Tabriz, Yazd, Damghan and Baku. In the beginning, he was still in the mainstream of Sufi tradition. Later, he did move towards more esoteric spirituality. In 788/1386, he started to propagate his teachings all over Persia and Azerbaijan. Failing to convert Timur, he was executed in 796/1394 near Alinjak castle in Nakhichevan by the Timur's son Miranshah. The uprising of Hurufis, who had gathered a large following, was crushed in Azerbaijan, but the popular movement survived for another decade or so in different guises. According to Fadlullah, the Qur'an is a kabbalistic system of letters, as expounded by later Hurufis. The Universe is eternal and moves by rotation. God is incarnated in everything. This incarnation was occur by words and 28 letters of Arabic alphabet and 32 letters of Persian. God's visage is imperishable and is manifest in Human - especially his/her face-, the best of forms. After Fazlullah's death, his ideas were developed and spread by Nasimi and Ali-ul A'la and İbn Farishtah and other Hurufis. Bektashism in Turkey and Ahl-e Haqq in Iran were influenced by Hurufism. These owe a lot of their theological vocabulary to Hurufism.