Şah Tahmasb (1524-1576) ile Osmanlı Sarayı arasında teati edilen mektupları içeren "Münşe,at-ı atik"in edisyon kritiği ve değerlendirilmesi

Abstract

XVI. Yüzyılda slam aleminin ve hatta o günkü dünyanın basta gelen iki önemli devleti olan ran Safevi Devleti ile Osmanlı Devleti arasında slam Dünyası'nın Liderligi ve Cihan Hakimiyetini elde etme rekabeti yüzünden birçok çatısma yasanmıstır. Mamafih Yavuz Sultan Selim zamanında siddetlenip Osmanlıların Çaldıran Zaferi'yle had safhaya ulasan mücadeleæ Sultan Süleyman döneminde üç büyük ran Seferi ile devam etmistir. Anadolu'da yasayan Türkmenler arasında Siiligi yayıp bu bölgelerde çesitli isyanlar çıkartarak Osmanlıyı zayıflatmaya çalısan Safeviler, bunu basaramamıs olsalar da büyük ölçüde varlıklarını ve güçlerini hissettirmislerdir. Osmanlı Devleti ile Safevi Devleti arasında 1555'te yapılan Amasya Anlasması ile çesitli sartlarda uzlasan iki devlet, Sehzade Bayezid'in, ran'a iltica etmesiyle tekrar karsı karsıya gelmistir. Zira Sehzade Bayezid'in iadesi için birçok mektup teatisi olmustur. Bu mektupların büyük bir kısmının suretinin yer aldıgı zmir Milli Kütüphanesi 899/1 numarada kayıtlı Münse'at-ı Atik adlı yazmayı mektupların bir kısmını yine suret olarak içeren diger yazmalarla karsılastırmalı transkribe edip edisyon kritigini yapmaya çalıstık. Bu mektuplardan hareketle baslangıçta Tahmasb'ın bu meseleyi kardesi Elkas Mirza'nın Osmanlılara sıgınmasının intikamı olarak degerlendirdigini daha sonra ise, Bayezid'in kendisini öldürme planları yaptıgını ögrenince onu bazı menfaatler elde etmek için pazarlık konusu yaptıgını tespit ettik. Osmanlı Devleti'nin, büyük ödünler vermek zorunda kaldıgı, elini kolunu baglayan ve itibarını zedeleyen, Avrupa'da ilerleyisini yavaslatan ve dahili karısıklıkların çıkmasına zemin hazırlayan bu hadise, yapılançetin pazarlıklar sonucu, Sehzade Bayezid ve dört oglunun, Safevilerin baskenti Kazvin'de bogularak katledilmesiyle neticelenmistir. Mektuplardan anlasılan o ki, Sah Tahmasb, basarılı bir diplomasi uygulayarak, isteklerine büyük ölçüde ulastıgı gibi maddi-manevi kazanımlar elde etmenin yanında, gelecegin Padisahı Sehzade Selim'den iki devlet arasındaki anlasmanın ve dostlugun devamını saglamak arzusuyla bir ahid-name almaya muvaffak olmustur. Bayezid Vakası, Osmanlı Devleti'nin duraklama devrine girmesine sebep olan askeri, ekonomik ve sosyal problemleri tetikleyen hadiselerden birisi olmustur. Bu hadise, tımar sisteminin bozulmasına, issiz levend ve suhtelerin eskiyalık hareketleriyle baslayan Büyük Celali syanları'na, rüsvet ve ahlaksızlıgın artmasına en önemlisi de halk arasında idareye karsı tepki ve güvensizligin baslamasına zemin hazırlamıstır, denilebilir. Anahtar Kelimeler: 1) Sehzade Bayezid 2) Sah Tahmasb 3) Kanuni Sultan Süleyman 4) Safeviler 5) Osmanlı In the XVI. Century, there have been many conflicts between the Iranian Safevi State and the Ottoman State who where the two important states in that era, because of the rivalry of getting the leadership of the Islamic World and the whole Earthsovereignty. This struggle which has reached the excessive limits with the Ottoman Caldıran Victory in the Yavuz Sultan Selim Period, has continued in the Sultan Süleyman Period with three Iranian campaigns. Although the Safevis have worked to weaken the Ottomans by spreading the Shiism among the Türkmens living in the Anatolia and making many revolts in theese regions, but not successed, they let perceive their existence and power. The two states who where reconciled in various conditions with the Amasya Agreement in 1555, have come at facing each other again by the Sehzade (Prince) Bayezid taking refuge in Iran. After that there have been many letters exchanged for returning Sehzade Bayezid. We have tried to make edition critic by tanscribing the letters in writing named Münseat-ı Atik registered in the Izmir National Library with the number 899/1 comparing with the other writings. Starting with this letters, we fixed that at the beginning Tahmasb has evaluated this subject as the vengeance of his brother Elkas Mirza's refuge in the Ottomans, but later on making this as the bargaining subject of getting some benefits when he learned that Bayezid has made plans to kill himself. This event that made the Ottomans compulsory by giving the big rewards, binding his hands and arms, damaging his prestije, slowing down his advance in Europe and preparing the ground for internal unrests, has come to an endafter hard negotiations, by killing Sehzade Bayezidand his four sons being strangled in the Safevi's capital city Kazvin. We have learned from the letters that Shah Tahmasb, by way of successful diplomacy, has reached his desires in great measure and beside getting the material and moral gainings, he has also been successful to get a treaty from the future Turkish Sultan Sehzade Selim by the desire of securing the continuation of agreement and friednship between the two countries. The Bayezid Incident has become one of the events that triggern the military, economic and social problems which are the reasons of the Ottoman State entering in the interruption period. It can be said that this event has preapered the ground fort the deterioratin of the feodal fief, the Big Celali Revolts which has started with the robbery of the unemployed marines an the suhtes, increasing of the bribery and corruption and the most importantly the beginning of the reaction and mistrust against the Administration among the people. Key Words: 1) Shahzada Bayazid 2) Shah Tahmasb 3) Kanuni Sultan Suleyman 4) Safavids 5) Ottoman