Türk siyasi tarihinde Demokrat Parti farklılığı ve dış politikaya yansıması

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti kurulduğu günden 1950'li yıllara gelinceye kadar geçen sürede, dünya politikasında başat rol oynayan güçlü Avrupa devletleri arasındaki güç dengesini gözeten bir dış politika takip etmeye çalışmıştır. Ancak, II. Dünya Savaşının sona ermesiyle birlikte Türkiye, bu politikasını daha fazla devam ettiremeyeceğini anlamaya başlamıştır. DP iktidarı ile birlikte Türkiye dış politikasında aktif ve dinamik bir tutum sergilemeye başlamıştır. Siyasi tercihini Batı ile askeri, siyasi ve ekonomik alanlarda bütünleşmek olarak ortaya koymuştur. Bu karar zaten DP iktidara gelmeden önce CHP tarafından verilmiş ancak tam anlamıyla başarıya ulaşılamamıştı. DP iktidara geldikten sonra bu yaklaşım aynen sürdürüldü. Batı ile işbirliğine gidilen somut olaylar özellikle Kore Savaşı'na asker gönderme kararı ve NATO'ya katılma gibi dönemin önemli dış politik gelişmelerinde kendisini somut olarak göstermiştir. Türkiye'nin Batı ile siyasi ve askeri anlamda bütünleşmeye gitmesinin sebepleri çok çeşitlidir. Ancak bunlardan en önemlisi, II. Dünya Savaşı sonrası Türkiye'nin üzerinde hissetmeye başladığı Sovyet baskısıdır. Türkiye kuzey komşusundan duymaya başladığı bu rahatsızlığın sonucunda Batı devletleri ve Arap ülkeleriyle II. Dünya Savaşı'nın sonrasında ilişkilerini iyileştirme yolları aramaya başlamıştır. Bunun dışında ülkenin kalkınmak için ihtiyaç duyduğu dış kaynakları ve askeri yardımı Batı ülkelerinden temin etmek zorunda olması Sovyet baskısı kadar zorlayıcı olmasa da Türkiye'yi Batı ile işbirliğine iten diğer sebeplerdendir. Bu çabaların neticesinde Truman Doktrini, Marshall Planı adlarıyla bilinen ve ABD tarafından başlatılmış olan askeri ve ekonomik nitelikli düzenlemelerin bir parçası olarak, daha sonrasında da NATO içerisine dahil olma kararıyla, Türkiye ve Batı arasında başlayan siyasi, askeri ve ekonomik entegrasyon süreçleri önemli ve somut bir noktaya ulaşmıştır. Ancak II. Dünya Savaşı sonrası özellikle Ortadoğu'nun ve Arap coğrafyasının, ABD ve SSCB arasında etkinlik kurma çabalarının rekabete dönüştüğü bir bölge olması, Türkiye'nin bölgedeki Arap devletlerinin büyük bir kısmıyla II. Dünya Savaşı sonrası Sovyet tehdidi nedeniyle başlayan olumlu ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. Demokrat Parti döneminde Türk dış politikası, hem Avrupa'nın güçlü devletlerinin hem de ABD'nin Orta Doğu'ya bakışını göz önüne alarak II. Dünya Savaşından önceki dış politikasından farklı bir şekilde yol almıştır. Bu da özellikle Bağlantısızlık Hareketini ve Doğu Blok'unu oluşturan ülkelerle Türkiye'nin arasında ciddi siyasi anlaşmazlıklar yaşanması ve kimi konularda çatışma içine düşülmesi sonucunu doğurmuştur. Yaşanmış olan tüm bu siyasi gelişmeler II. Dünya Savaşı ve sonrasında CHP'nin izlediği ama tam anlamıyla başaramadığı Batı ile yakınlaşma politikasının DP döneminde başarılı olması yönüyle CHP döneminden farklılıklar taşıyarak neticeye ulaştığı sonucunu doğurur. Bilindiği gibi NATO'ya Türkiye'nin dahil edilmesi için DP iktidara gelmeden önce CHP hükümetleri başvurularda bulunmuştu ancak olumlu bir cevap alınamamıştı. Bu dönemde ABD, İngiltere gibi Batı'yı temsil eden dönemin önemli güçlerinin hangi sebeplerden dolayı Türkiye'nin Batı ile ilişkilerini geliştirme çabalarına başlangıçta kayıtsız kaldıkları ve yine hangi sebeplerden dolayı bu politikalarından aniden vazgeçerek Türkiye'nin Batı ittifakı içinde yer almasına yeşil ışık yaktıkları çalışmamızda ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu çalışmayı hazırlarken, sahip olduğu geniş akademik bilgisi ve birikimiyle beni sürekli verimli çalışmalar yapmaya yönlendiren Yrd. Doç. Dr. Bülent UĞRASIZ'a, aileme ve yakın arkadaşlarıma gönülden teşekkürler. Turkish Republic followed a foreign policy from its foundation to the 1950?s which based on multilaterality and considering balance of power among the dominant European world powers. But, after the Second World War Turkey understood that it could not follow this foreign policy. When DP was in power Turkish foreign policy was changed dynamically and it became more active. Turkey?s political choice was economic and political integration choice with the Western World. This decision of choice was given by CHP before the DP elected. CHP completely could not reach to accomplishment related to integration with Western Bloc. After DP was in power, there was no change in the Turkish foreign policy. In the way of cooperation with the West, specifically take in part in Korean War and entering the NATO were considered concrete steps in the development Turkish foreign policy. There were several reasons that Turkey?s integration with the West politically and militarily. But, the most important factor the Turkey?s integration with the West, was the threat of Soviets. Turkey decided to have a better relations with the West and Arabic countries. With the exception of this, another reason related to Turkey?s integration with Western Bloc was necessity economic and military aid for development of Turkish economical system although it was not coercive like Soviet pressure. After Turkey?s integration efforts with the West, Turkey economically and militarily especially after take in part in NATO were considered positively because, Turkey benefited Truman Doctrine and Marshall Plan which were initiated by the US. After the Second World War the US and USSR entered the influence competition over the Middle East region. This fact affected Turkey?s relations with the Arabic countries negatively. In the Democrat Party period Turkish foreign policy was changed because of European dominant powers and US approaches to Middle East considerable different than the past. All these developments caused Turkey?s relations with Non-alignment and Eastern block negatively. After the Second World War, CHP decided to have a close relations with the West and DP followed the same foreign policy. DP reached to accomplishment related to integration to Western Bloc manifesting differences than CHP. For instance, CHP when was in power in Turkey tried to insert Turkey to NATO but it could not be successful. This attempt reached to accomplishment when the DP was in power. In this period, US and UK which were the dominant powers of the West firstly approached to Turkey indifferently. But after the developments in the Middle East, the behaviours of dominant Western powers changed in a positive way toward Turkey. In this study I am very thankful to my adviser because of his academic helps. He encouraged me to complete this thesis. I also thank to my family and my close friends