İlköğretim öğrencilerine yönelik geliştirilen sigara kullanımı önleme programının etkisinin incelenmesi

Abstract

Amaç: Bu çalışma çocuk/ebeveyn Karar Denge Ölçeklerinin Türk örnekleminde geçerlilik ve güvenirliğinin belirlenmesi ve ilköğretim öğrencilerine yönelik geliştirilen sigara kullanımı önleme programının etkinliğinin değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Yöntem: Çalışma iki aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada ölçeklerin geçerlilik ve güvenirliği yapılmıştır. Örnekleme rastgele seçilen 288 ilköğretim dört, beş, altı, yedi ve sekizinci sınıf öğrencisi ile ebeveynleri alınmıştır. Veriler Mayıs-Haziran 2006 tarihlerinde toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde faktör analizi, bağımlı gruplarda t testi, iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi, korelasyon analizi ve cronbach alfa analizi kullanılmıştır. İkinci aşamada rasgele seçilen orta-alt sosyo ekonomik gruptaki dört ilk öğretim okulundan 485 ilköğretim dört ve beşinci sınıf öğrencisi ile ebeveynleri çalışma kapsamına alınmıştır. Okullar rastgele dört gruba ayrılmıştır. Birinci grup girişimsiz kontrol grubu, ikinci gruba Bilgi temelli girişim grubu, üçüncü grup sosyal yeterlilik temelli girişim grubu, dördüncü grup ise sosyal bilişsel öğrenme temelli girişim grubudur.. Veriler girişim öncesi, girişim sonrası altıncı ayda, girişimden bir yıl ve iki yıl sonra toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde tekrarlı ölçümlerde çok yönlü varyans analizi, tekrarlı ölçümlerde tek yönlü varyans analizi, Bonferroni düzeltmeli eşleştirilmiş t testi, iki ortalama arasındaki farkın önemlilik testi ve ki kare testi kullanılmıştır. Bulgular: Ebeveyn Karar Denge ölçeği yarar alt boyutu cronbach alfa değeri .86, zarar alt boyutu .83 olarak saptanmıştır. Yarar alt boyutu faktör yükleri .32-.73 arasında, zarar alt boyutu faktör yükleri .38-.72 arasında saptanmıştır. Çocuk ölçeğinin yarar alt boyutu cronbach alfa değeri .74, zarar alt boyutunun alfa değeri .78 olarak bulunmuştur. Yarar alt boyutu faktör yükleri .31-.79 arasında, zarar alt boyutu faktör yükleri .39-.69 olarak saptanmıştır. Grupların yarar algı puan ortalamaları zaman, grup ve grup*zaman açısından değerlendirilmiş, üç faktör yönündende anlamlı farklılık bulunmuştur. Zarar Alt boyutunda sadece zaman faktöründe anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. Sosyal bilişsel öğrenme grubundaki öğrencilerin sigara deneme oranı diğer gruplardaki çocuklardan düşük bulunmuştur (p= .001). Sonuç: Çocuk ve ebeveyn karar denge ölçeği Türk kültüründe kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir araçtır. Sigara kullanımını önleme programının sosyal bilişsel öğrenme temelli girişim grubundaki çocukların sigara deneme oranını azaltmada, yarar ve zarar algısını değiştirmede etkili olduğu saptanmıştır. Objective: To determine the validity and reliability of Child and Adult Decisional Balance Scale and to determine investigation of effect of developed smoking prevention program toward primary school student. Method: This study was performed in two stage. First stage, validity and reliability of Decisional Balance Scale. The sampling consisted of 288 4-8 grade student and their parents. Data were collceted May- June 2006. In evaluation of the data factor analyse, paired simple t test student t test, correlation and cronbach alfa was used. The second stage was quesi-experimantel and it was performed four middle socio-economic status primary schools. The sampling consisted of 485 fourth and fifth grade student and their parents. Schools were randomly divided into four groups. First group was no intervention group, second group was smoking education group, third group was smoking education, social skills, school and parent education group, and fourth group was smoking education and social skills group. Data were collected before education, after education, a year after education, and two year after education. In evaluation of the data repeated manova, repeated anova, anova, Bonferroni adjusted t test, student t test and Chi-Square test was used. Results: The Adult Decisional Balance Scale pros subscale's Cronbach alpha value was found to be 0.86 and the cons subscale was 0.83. The Pros scale's factor load was .32- .73, and cons scale was .38-.72. The child Decisional Balance Scale pros subscale's Cronbach alpha value was found to be .74 and the cons subscale was .78. The Pros scale's factor load was .31- .79, and cons scale was .39-.69. The groups pros means was evaluated related to group, time and group*time, there was significant statistical difference related to all of factors. The group 3's student smoking trying ratio lower than other group (p= .001). Conclusion: Child and Adults Decisional Balance Scale are valide and reliable tools for using in Turkish Culture. Smoking prevention program is effective of reduce children smoking rate, changing the perception of smoking pros and cons. Key words: Decisional Balance Scale, Validity and Reliability, Smoking, Smoking Prevention program.