İlköğretim okullarında zorbalığa yönelik geliştirilen programın etkisinin incelenmesi

Abstract

Amaç: Anne-baba izlem ölçeğinin (ABİÖ) Türk örnekleminde geçerlik ve güvenirlik çalışmasını gerçekleştirmek, zorbalığa yönelik geliştirilen programının etkinliğini değerlendirmek, anne-baba izlem durumu ve öğrencilerin sağlık sorunları ile zorbalık arasındaki ilişkiyi belirlemektir. Yöntem: Araştırma metodolojik, deneysel ve tanımlayıcı tipte araştırma bölümlerinden oluşmaktadır. Metodolojik olarak; ABİÖ'nin geçerlik-güvenirlik çalışması İzmir'de üç ilköğretim okulunun altıncı, yedinci ve sekizinci sınıfında 532 öğrenci ile yapılmıştır. Deneysel aşama; iki okulda altıncı sınıfta öğrenim gören 113 öğrenci ile deney kontrol gruplu öntest-sontest izleme modeli kullanılarak yapılmıştır. Veriler Akran Zorbalığı Belirleme Ölçeği Ergen Formu kullanılarak toplanmıştır. Deney grubundaki öğrencilere beş hafta süre ile zorbalığı önleme programı uygulanmış, ebeveynlerine ve öğretmenlere seminerler verilmiştir. Veriler eğitimden iki hafta, altı ay ve bir yıl sonra toplanmıştır. Tanımlayıcı aşama; 113 öğrenci ve ebeveynleri ile yapılmış, ABİÖ ve sağlık sorunlarını tanılama formu kullanılmıştır. Veriler varyans analizi, t-testi, ki-kare ve korelasyon analizi kullanılarak değerlendirilmiştir. Bulgular: ABİÖ'nin altboyutlarında cronbach alfa 0.62-0.78 arasında bulunmuştur. Grupların zorba ve kurban puanlarının grup, zaman ve grup zaman değişkenine göre kurban boyutunda anlamlı olduğu, zorba boyutunda ise sadece grup zaman faktöründe anlamlı olmadığı saptanmıştır. Zorba ve kurban puanları ile düşük düzeyde pozitif yönde kısıtlayıcı izlemde anlamlı ilişki saptanmıştır. Kurban puanı yüksek grupta olan öğrencilerin kurban puanı düşük olanlara oranla daha fazla sorun yaşadıkları saptanmıştır. Sonuç: ABİÖ geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracıdır. Zorbalığa yönelik geliştirilen programın öğrencilerin zorba ve kurban olma oranlarını azaltmada etkili olduğu, bu etkinin kurbanlarda uzun süre devam ettiği, zorbalarda ise birinci yılda anlamlı olmadığı saptanmıştır. Kurbanlar zorbalara oranla daha fazla sağlık sorunu yaşamaktadır. Objective: This study was conducted in order to test the reliability and validity of Parental Monitoring Instrument (PMI), evaluate the effectiveness of the program developed to address bullying and to determine the relationship between bullying and parental monitoring status and health problems of students. Method: Research was composed of three phases with methodological, experimental and descriptive parts. At the methodological phase, the reliability-validity test of PMI was conducted methodologically on 532 students at sixth, seventh and eighth grades of three primary schools in İzmir. Experimental phase was carried out on 113 students studying at the sixth grades of two schools by using the pretest-posttest with experiment control group and the monitoring model. Data were collected through Peer Bullying Determination Scale Adolescent Form. Bullying prevention program was applied to the students in the experiment group for five weeks, seminars were organized for their parents and teachers. Data were collected two weeks, six weeks and one year after the training. As for the descriptive phase, it was conducted with 113 students and parents, PMI and the health problems identification form were used. Variance analysis, t-test, chi-square and correlation analysis were used. Findings: Cronbach alpha was found to be between 0.62-0.78 in subscales of PMI. It was detected that bully and victim scores of groups were significant in terms of victim according to the group, time and group time variables and it was not significant only in the group time variable in terms of bullies. In the restrictive monitoring, a low level positive and significant relationship was detected with bully scores and victim scores. It was also observed that students included in the group with high victim scores experienced more problems than those with lower victim scores. Conclusion: PMI is a reliable and valid instrument. It was detected that the program developed for bullying became effective in reducing the bullying and victimisation ratios of the students and that this effect continued for a long time in victims while it was not significant in bullies in the first year.