Abstract:
Bu çalışmada 1915 yılında uygulanan Ermeni tehciri ile 1918 yılında tehcirden geridönen Ermenilerin durumu incelenmektedir. Bilindiği gibi 1915 yılında Ermeni tehciri Osmanlı-Rus Savaşı, Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı'nın gölgesinde gerçekleşmiştir. Bu kararneticesinde Ermenilerin birçoğunun malları; hatta eşleri ve çocukları geride kalanlara teslimedilmiştir. Esasen bu dönemde Anadolu'da büyük bir kargaşa hakimdir. Balkanlardan ve OrtaDoğu'dan birçok Müslüman Anadolu topraklarına göç etmektedirler. Ermenilerin boşalttıklarıyerlere yerleştirilenlerin büyük bölümünü bu grup oluşturmuştur.Osmanlı hükümeti 1918 yılında Mondros Mütarekesi yapılmadan hemen önceErmenilerin geri dönmesi yönünde bir karar almıştır. Geri dönüş kararı var olan kargaşayıarttırmış; üstelik ülke topraklarında farklı güç odaklarının da iktidarı sebebiyle gerektiği gibiyönetilememiştir. Mal ve mülklerin, hatta kadın ve çocukların 'iadesi' meseleleri büyük sorunlaryaratmış; gayrimüslimlerle Müslüman halk arasında çatışmalar başlamıştır. Tehcirdengeri dönenlerin yeniden iskanı ve Ermenilerin hayatlarının normalleştirilmesi yolunda Hilal-iAhmer gibi sivil toplum kuruluşları, yerel halk ve Amerika Birleşik Devletleri de önemli roloynamışlardır. Yiyecek, içecek ve ilaç başlıca yardımlar olmuş; bunlara Ermenilerin iş tutabilmesiiçin verilen destekler de eklenmiştir.Anadolu'da zaten var olan kargaşayı arttıran bu kararlar dönemin anlaşılabilmesiiçin önemli ipuçları sunmaktadır. Bunların incelenmesi meseleyi soykırım mı; değil mitartışmalarından uzaklaştırarak daha geniş bir perspektiften bakma olanağı sunacaktır
