Fahreddin Razi'de ezel-ebed meselesi

Abstract

Zaman insanlığın başlangıcından beri insan zihnini meşgul eden bir kavramdır. Zamanın var olup olmadığı, başlangıcının olup olmadığı, mekan ve hareketle olan ilişkisi ve izafiliği, kıdemi ve hudüsu, gerçek bir varlık mı yoksa zihni bir kurgu mu olduğu hep merak konusu olmuştur. Zamanı hareketten bağımsız diğer varlıklarla ilişkisi olmayan bir cevher olarak tanımlayan Razi, Eflatuncu görüşü tercih etmiştir. Ancak Razi?ye göre diğer varlıklar gibi zaman da muhdestir. Allah?ın Kur?an?da zamana yemin etmesi ve zamanı tanrılaştıran fikirlerin yanılgısını bildirmesi Müslüman filozof ve kelamcıların bu kavramın mahiyetini araştırmaya yönelik çabalarına ivme kazandırmıştır. Kur?an?da kozmolojik, biyolojik zaman ve ezelilik-ebedilik bildiren birçok kavramın bulunması ve içkin ile aşkın arasındaki zaman ilişkisini anlama çabası, başta Fahreddin Razi olmak üzere ulemanın ilgi alanı olmuştur. Dolayısıyla, ezel, ebed, dehr, huld, hukb, sermed, daim, müks, lübs, kıdem, beka evvel, ahir gibi kavramların ilahi hitabın muhataplarının muhayyilesinde ne anlam ifade ettiği ve Kur?an?ın bu kavramlara ne anlam yüklediği de son derece önemlidir. Bundan dolayı ezelilik ve ebedilik kavramı kelamcıların kendi aralarında ve filozoflarla tartışmalarında önemli bir yer tutar. İslam düşüncesinde mutlak manada ezeli ve ebedi varlığın yalnızca Allah olduğuna yönelik ittifak söz konusudur. Ezeli olmayan hadis bir varlığın ebedilik yönünde konumunun ne olacağı ise tartışma konusu olmuştur. Bu da varlık zaman ilişkisinin önemini ortaya koymaktadır. Razi?ye göre zatıyla zorunlu bir varlığın ebediliği mutlak iken mümkin (olurlu) varlıkların ebediliği ise izafidir. Bu noktada izafi ebediliğin imkanı üzerine İslam uleması arasında birçok görüş ortaya konmuştur. Cennet, cehennem ve insanın ebediliğinin imkanına Kur?an ve hadisler olanak sağlamaktadır. Çünkü ölümsüzlük arzusu insanın fıtratına yerleştirilmiş bir özdür. Time is a conception that makes human mind busy since the beginning of mankind. It is always a point of interest if time is existed or not, and its relation and relativeness to place a default/void space, according to theologians, that is filled with extended substances like a thing and unextended substances like atom and motion in al-Razi?s system, transition from a place to another as well as its precedence and origination, and whether it is a real existence or a mental imagination/fiction. By describing time as an essence as being itself independent of motion and unrelated to other entities, Fakhr-al-din al-Razi prefers Platonic thought. According to al-Razi, however, time, too, is being created like the rest of all creatures/entities. (Allah?s) God?s swearing by time and His words about the inaccuracy of the thoughts that divinizing time have accelerated the effort of investigating the nature of the concept by Muslim philosophers and theologians. The presence of cosmological-biological time and of the concepts that refers to eternity-perpetuality in the Holy Quran, and also time correlation between intrinsic and transcendent constituted the subject of interest for Ulama, primarily for Fakhr-al-din al-Razi. Thereby, it is crucially important what the concepts such as eternity, perpetuality, ?dehr, huld, hukb, sermed, daim, müks, lübs, kıdem, beka evvel, ahir" mean in the imagination of those who are addressed to the divine discourse and what kind of meanings the Holy Quran attributes to these concepts. The concepts of eternity and perpetuality, therefore, occupy an important place among the theologians themselves and in their debates with philosophers. There is consensus in İslam on the fact that Allah by all means is the only eternal and perpetual essence. Yet, the position of a finite created entity in the way of perpetuity has been a contention. This too reveals the significance of essence-time correlation. For al-Razi, while the perpetuity of an entity whose presence is necessary by itself is certain, the perpetuity of an entity whose presence entails the presence of another relative. At this point, diverse thought about the possibility/chance of relative perpetuity have been put forward by the Ulema of İslam. The Holy Quran and Hadith provides the opportunity to the possibility of heaven, hell, and of human?s perpetuality. Just because, the desire for immortality is an essence that was placed into the nature of man.